عنوان	عوامل اثرگذار بر معماری، شکل‌گیری و توزیع فضایی قلعه‌های سده‌های میانی دوران اسلامی بیجار گروس
نوع پژوهش	مقاله چاپ‌شده در مجلات علمی
کلیدواژه‌ها	معماری اسلامی قرون میانی قلاع بیجار گروس اسماعیلیان
چکیده	یکی از چشم‌اندازهای مهم فرهنگ در محیط، معماری است. ویژگی‌های طبیعی و موقعیت جغرافیایی بیجار گروس در استان کردستان موجب آن شده است که در قرون میانی دوران اسلامی، پیروان فرقۀ اسماعیلی با توجه به شرایط محیطی و تلاش برای گسترش مذهب خود، دست به ساخت استحکامات دفاعی در این منطقه بزنند. در همین راستا تعداد پنج قلعه شناسایی شده است که پژوهش حاضر سعی در تبیین ویژگی‌های معماری، کارکرد آن‌ها و پی بردن به موقعیت معابر و پهنۀ ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک منطقه در دوران اسلامی (قرون 5 تا 9 ﻫ.ق) دارد. دژهای ازلحاظ معماری دارای قسمت‌های مختلف ازجمله برج، بارو، ارگ، مکتب‌خانه، دیوار دفاعی دوم، حوض‌انبار و... هستند و از مصالح بوم‌آورد مانند لاشه‌سنگ (قلوه‌سنگ و سنگ تراشیده) و ملاط گچ و در جاهای خاص آجر، خشت و ساروج در ساخت آن‌ها استفاده شده است. پلان قلعه‌ها از الگوی خاصی پیروی نمی‌کند. این دژها برای مقابله با تهاجمات انسانی، تأمین امنیت و تعیین مرزها شکل گرفته‌اند که شرایط محیطی همچون دسترسی آسان به آب، غلات و دورافتادگی از مراکز جمعیتی در انتخاب محل آن‌ها تأثیر داشته است. قلعه‌ها به‌آسانی با یکدیگر در ارتباط بوده‌اند. نتیجۀ پژوهش نشان می‌دهد یک الگوی خطی در توزیع فضایی قلاع منطقه دیده می‌شود که از شمال منطقۀ بیجار به جنوب شرقی کشیده شده و به عبارتی، یک مسیر از تخت سلیمان آذربایجان) به‌سمت دشت همدان را ترسیم می‌کند. دژهای شناسایی‌شده قابل مقایسه با قلاع برجای‌مانده از اسماعیلیان در مناطق قومس، قهستان و ارجان است.
پژوهشگران	محمدابراهیم زارعی (نفر اول)، علی بهنیا (نفر دوم)