|
عنوان
|
مطالعه کارکرد معماری و گونه شناسی قلعه های دستگردان طبس در دوره اسلامی
|
|
نوع پژوهش
|
مقاله چاپ‌شده در مجلات علمی
|
|
کلیدواژه‌ها
|
قلعه؛ ساختار معماری؛ کارکرد و گونه شناسی؛ دستگردان طبس
|
|
چکیده
|
قلعه ها بناهای امن و مستحکمی هستند که در گذشته در نقاط مهم و گذرگاه ها ساخته می شدند. موقعیت جغرافیایی استان خراسان جنوبی به لحاظ ویژگی های طبیعی، چون: رشته کوه ها و دشت های کم ارتفاع، هویت خاصی بدین منطقه بخشیده و کم آبی و خشک سالی محیط موجب بی ثباتی سیاسی و درنتیجه معماری امنیتی و ساخت قنات را در سازگاری با محیط به وجود آورده است. بخش دستگردان در محدودۀ جغرافیایی غربی استان خراسان جنوبی قرار دارد و به دلیل شرایط ویژۀ جغرافیایی، مانند: قرارگیری در حاشیۀ کویر لوت و دور بودن از مراکز شهری و خدماتی بزرگ، تبدیل به منطقه ای غیرقابل دسترس از مراکز حکومتی طی دوره های مختلف تاریخی شده است؛ از این رو، آثار معماری فراوانی را در خود جای داده است. در بررسی باستان شناسی بخش دستگردان طبس در سال 1394ه.ش.، قلعه هایی مربوط به اواخر سلجوقی تا اوایل پهلوی شناسایی شده که تاکنون ساختار و کارکرد هر یک مطالعه نشده است. لازم به ذکر است شیوۀ قلعه سازی در منطقه بر شیوۀ معماری بسیاری از بناهای این منطقه، مانند به کارگیری برج و حصارهای مرتفع، تأثیر گذارده است. این مقاله با رویکرد توصیفی-تحلیلی و با انجام فعالیت های میدانی و مراجعه به منابع کتابخانه ای، مانند منابع تاریخی دوران اسلامی انجام گرفته است و درپی پاسخ به این پرسش است؛ گونه شناسی قلعه های دستگردان براساس کارکرد و عناصر سازنده به چه نحوی قابل ارزیابی است؟ هدف این پژوهش شناخت و مطالعۀ ساختار کالبدی معماری قلعه های دستگردان طبس، گونه بندی و گاهنگاری آن ها است. مطالعه سیر تاریخی دگرگونی در ساختار و عوامل تأثیرگذار بر کالبد قلعه ها و ترسیم الگوی حاکم بر ساختار معماری این گونه بنا، از دیگر اهداف این پژوهش است. مطالعه بناهای امنیتی این منطقه نشان می دهد، شرایط اقلیمی با مناطق بیابانی گسترده و نقاط مرتفع پناهگاهی و تحولات سیاسی ـ اجتماعی به دلیل قرارگیری بر سر راه های ارتباطی با مرزهای شرقی و همچنین دوری از مراکز شهری منطقه و نبود یک حاکمیت وابسته به دولت مرکزی بر فرایند شکل گیری ساختار معماری امنیتی بخش دستگردان طبس در دوره اسلامی تأثیرگذار بوده است.
|
|
پژوهشگران
|
محمدابراهیم زارعی (نفر اول)، بهرام عنانی (نفر دوم)، خدیجه شریف کاظمی (نفر سوم)
|