مرتضی قائمی

چکیده: در سالیان اخیر مطالعات حوزه ترجمه، جهش چشمگیری را به خود دیده است. پژوهش های صورت گرفته در این حوزه، بیشتر برآن بوده است تا ضمن ارائه تحلیل های علمی و نقادانه از شیوه های ترجمه، بستری را به منظور دستیابی به تعادل ترجمه ای فراهم نماید. این نوع پژوهش ها که رسالت خود را در نشان دادن مسیر دستیابی به تعادل هر چه بیشتر می دانند، دیری است که با ارتباط با دانش معناشناسی و سایر علوم بلاغی و ادبی، در بطن خود، نظریات علمی و سازنده ای را به ترجمه پژوهان ارائه نموده اند. نتایج این پژوهش ها حاکی از آن است که تعادل ترجمه ای، نه تنها در حوزه واژگان؛ بلکه در سایر عناصر متن از قبیل بافت و ساختار نحوی و غیره ... جریان دارد. به دیگر سخن، برای رسیدن به تعادل حداکثری در ترجمه، همه عناصر و اجزای متن دو زبان مبدأ و مقصد مورد برابریابی قرار می گیرند. نکته دیگری نیز که ترجمه پژوهان برآن اتفاق نظر دارند این است که هرگز نمی توان در فرایند ترجمه به تعادل کامل دست یافت؛ چرا که امکانات زبانی زبان های مختلف همه در یک سطح قرار ندارند. یکی از مهم ترین اجزای تعادل ترجمه ای را واژگان تشکیل می دهند. واژگان به عنوان سنگ بنای ساختمان متن، با چینش منظم خود در بافت کلام، سازنده معانی مختلفی هستند. در مقوله تعادل واژگانی، برای آنکه بتوان به راهکاری منظم و علمی دست یافت، نخستین گام، آشنایی با انواع مختلف معنا در دانش معناشناسی است. در این پژوهش، تلاش می شود تا با رویکرد توصیفی - تحلیلی، ضمن معرفی برخی اقسام مختلف معانی مطرح در دانش معناشناسی، به نقد و تحلیل عملکرد پنج ترجمه فارسی از خطبه های نهج البلاغه در دستیابی به تعادل واژگانی بپردازیم. در همین راستا با انتخاب شش نوع از معنا در معناشناسی تحت عناوین معانی ارجاعی، تقابلی، همایشی، آحاد معنایی، ضمنی و صرفی، ضمن معرفی اجمالی این نوع معانی و کارکرد آن در فرآیند ترجمه، عملکرد ترجمه های فارسی خطبه های نهج البلاغه را از این منظر مورد واکاوی قرار می دهیم . برآیند پژوهش حاکی از این است که عملکرد مترجمان در مقوله برابریابی دقیق واژگانی با یکدیگر یکسان نبوده است. در مقوله معنای ارجاعی واژگان، چالش هایی همچون هم شکل بودن برخی واژگان در زبان عربی و فارسی موجب لغزش مترجمان در برابریابی شده است. از دیگر سو علی رغم اینکه بافت کلام، نقشی اساسی را در معنایابی ایفا می