چکیده تحلیل گفتمان انتقادی (تگفا) یکی از رویکردهای جدید تحلیل گفتمان است که بر اساس آن عوامل فرازبانی همچون قدرت، تاریخ و ایدئولوژی مورد بررسی قرار می گیرد. این رویکرد در نیمه دوم قرن بیستم به همت برخی از اندیشمندان و نظریه پردازان علم زبان شناسی شکل گرفت. تئون وندایک از جمله افراد برجسته و از پیشگامان مطالعه و پژوهش در زمینه تگفاست. به عقیده او ایدئولوژی در گفتمان می تواند از طریق راهکارهایی به نام مربع ایدئولوژیکی بازنمایی شود که مبنای این راهکارها، وجود تقابل های دوگانه میان گروه خودی و غیرخودی است. گفتمان امام علی(ع) در نامه هایش خطاب به معاویه از چنین ویژگی برخوردار است که می توان آن را بر اساس رویکرد ون دایک و با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی مورد کاوش قرار داد. این پژوهش از آن جهت حائز اهمیت است که در آن ایدئولوژی دو تفکر متقابل در تاریخ اسلام، از طریق روش تگفا برای مخاطب تشریح می گردد. یافته ها بیانگر آن است که ایدئولوژی امام علی (ع) و معاویه منجر به قطب بندی میان دو گروه و به عبارت دیگر تقابل «ما» و «آن ها» گردیده است این در حالی است که با تبیین وجوه اختلاف دو گروه در هویت، اعضاء و اعمال جایگاه گروه خودی ( ما ) اعتلا و جایگاه گروه غیر خودی ( آن ها ) تنزل یافته است. علاوه بر این شرافت نسب، خلوص، ایمان به خدا، معاشرت با نیکان و شجاعت به عنوان مهمترین نکات مثبت «ما» و نفاق، کفر، معاشرت با بدان و پیروی از شیطان به عنوان مهمترین نکات منفی « آن ها » در گفتمان امام علی(ع) بازنمایی گردیده است. همچنین به نظر می رسد که ایدئولوژی امام علی (ع) یعنی «اعتقاد راستین به دین اسلام» و ایدئولوژی معاویه یعنی«انحراف از دین اسلام» در نتیجه تقابل آن دو متجلی شده است.
