معماری دستکند گونۀ خاصی از معماری است که در ایجاد فضاهای آن به مصالح ساختمانی هیچ نیازی نیست و انسان با نهایت سختکوشی و همت خود در جدال با طبیعت آن را ایجاد میکند. این شاهکار معماری به گونههای متفاوتی در نقاط مختلف ایرانزمین قابل مشاهده است. یکی از مجموعههای منحصربهفرد این نوع معماری، مجموعۀ معماری دستکند زیرزمینی سامن به طور 1384 کیلومتری جنوب شهر همدان واقع است. این مجموعه در سال 100 کیلومتری شهر ملایر و 15است که در فاصلۀ اتفاقی بر اثر اقدامات عمرانی کشف شد که شامل بیش از پنجاه فضای معماری دستکند زیرزمینی است که با پوششهای قوسیشکل دارای اتاقها، سالنها و راهروهای مرتبط با یکدیگر است. چهار فصل برنامۀ پژوهشی (شامل شناسایی، پاکسازی، مستندنگاری و کاوش باستانشناختی) در این محوطه به سرپرستی علی خاکسار انجام شده و نتایج قابل توجهی، از جمله شناسایی شصت مورد بقایای اسکلت انسانی به دست آمده است. یافتههای انسانی این مجموعه به دو صورت تدفینهای برجا در کف فضاها و تودههای استخوانی در مجاورت دیوارههای فضاها قابل مشاهده است. بررسی نوع و شیوۀ تدفینها و مقایسۀ آن با محوطههای مشابه، نشاندهندۀ آن است که بقایای اسکلت انسانی این مجموعه مربوط به دورۀ اشکانی است.
