هدف از این پژوهش بررسی دیرینه شناسانۀ نظام دانایی آستانۀ تجدد در ایران است. این پژوهش با رهیافت فوکویی به بررسی نخستین رساله ها و سفرنامه های عصر پیشامشروطیت می پردازد. به طور مشخص پرسش ما این است که پس از رویارویی ایران با تجدد غربی، تمدن ایرانی از جنبه نظام های معرفتی در چه وضعیتی روزگار می گذراند و منطق حاکم بر نظام دانایی در این دوران با کدام یک از اپیستمه ها ی مورد نظر فوکو تطابق دارد؟ بر اساس یافته های پژوهش حاضر، شکست ایران در جنگ های ایران و روس نخستین بحران ژرف در وجدان ایرانی و تکوین آگاهی از آن را ایجاد کرد و زمینه ساز پیدایش فکر تغییر و ضرورت ایجاد اصلاحات در ایران شد؛ اما این تحول منجر به گسستی بنیادین در نظام های معرفتی ایران نشد. در غرب، با تجدد، انقلابی کپرنیکی در فضای معرفتی رخ داد، در مقابل اگرچه در عصر قاجاریه اندیشۀ تجددخواهی در میان نخبگان رواج پیدا کرد، اما آنها تصور روشنی از الزامات معرفتی تجدد پیدا نکردند و در بنیان های اندیشۀ سنتی رخنه ای ایجاد نشد. با کندوکاش در رساله ها و سفرنامه های این دوران می توان دریافت که اپیستمۀ این دوران به لحاظ الگوی معرفتی بیشتر با اپیستمۀ ماقبل کلاسیک معرفی شده از جانب فوکو تطابق دارد. اگرچه این اپیستمه در مواجهه با تجدد غربی ترک برداشت و اندیشه دچار بی قراری شد، اما تداوم حیات این اپیستمه ناممکن نشد. بدین سان، تحولی اساسی در مبانی نظری و نظام دانایی صورت نگرفت و تجربۀ ناگهانی و ناخواستۀ تجدد ایرانی به مقاصد خود نائل نشد.
