وحیدرضا اوحدی

خاک رس واگرا خاکی است که به محض تماس با آب ذرات آن از یکدیگر جدا شده و در آب پراکنده می شود. واگرایی پدیده ای فیزیکی- شیمیایی است که بیشتر در خاک های رسی اتفاق می افتد، واگرایی وابستگی زیادی به نوع نمک های لایه دوگانه و سیال حفره ای خاک دارد، این پدیده باعث مشکل در بسیاری از پروژه های مهندسی شده است. وقوع واگرایی در ﺧﺎﮐﺮﯾﺰﻫﺎ، دﯾﻮاره ﻫﺎی کانال های ﺧﺎﮐﯽ، جاده ها، شانه راه ها و ﺳﺪﻫﺎی ﺧﺎﮐﯽ ﻣﺸﮑﻼﺗﯽ به وجود ﻣﯽ آورد ﮐﻪ ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﺟﺒﺮان است. در بسیاری از پروژه های عمرانی، عدم شناسایی درست خاک های رسی واگرا باعث بوجود آمدن خسارات جبران ناپذیری شده است، زیرا 4 آزمایش کرامپ، پین هول، هیدرومتری دوگانه و آزمایش های شیمیایی که برای شناسایی این خاک ها استفاده می شود، هنوز دارای مشکلات زیادی در شناسایی درست خاک های واگرا هستند. از این رو هدف این پژوهش مطالعه تأثیر میزان مکش و نوع کانی رسی بر نتایج آزمایش عصاره اشباع برای تعیین درصد واگرایی خاک های واگرا است. در این تحقیق تأثیر سه نمک سدیم، پتاسیم و کلسیم در مکش های مختلف بر واگرایی خاک در آزمایش عصاره اشباع مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق از آزمایش های عصاره اشباع، هیدرومتری دوگانه، درصد سدیم تبادلی، حد روانی، pH و EC، بر اساس استانداردهای مربوط، برای شناخت درست تر خاک های واگرا استفاده شده است. برای بررسی موضوع تأثیر کانی رسی در نتایج آزمایش عصاره اشباع از دو خاک با کانی های مختلف به نام بنتونیت با کانی غالب مونت موریلونیت و خاک واگرای طبیعی دشت قزوین با کانی غالب ایلیت استفاده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که خاک های حاوی در صد سدیم بزرگتر از 60 درصد، بیشترین واگرایی و کمترین حساسیت را به تغییرات مکش دارند و خاک های حاوی یون غالب کلسیم، باعث کمترین واگرایی نسبت به پتاسیم و بیشترین حساسیت را نسبت به تغییرات مکش دارند، در نتیجه تغییرات مکش در نمودار شیمیایی شراد ناحیه واگرایی خاک را تغییر می دهد، به عبارت دیگر، نقطه نظیر خاک از ناحیه غیرواگرا به ناحیه مشکوک به واگرایی منتقل می شود. در مورد تأثیر کانی رسی، خاک های CL به دلیل بار منفی و جذب آب کمتر و CEC کمتر، حساسیت کمتری نسبت به خاک های CH، در تغییرات مکش دارند. در مواردی از آزمایش بعضاً تناقضی میان آزمایش هیدرومتری دوگانه با سایر آزمایش ها مشاهده می شود، که به دلیل تأثیر مو