خیار با نام علمی Cucumis sativus L. یکی از مهمترین محصولات باغبانی است که استفاده از بذور هیبرید در کاشت آن موجب افزایش بهرهوری این محصول میشود. تولید بذور هیبرید یکی از اهداف اصلاحی مهم در گیاه خیار است. جهت تولید بذور هیبرید نیاز به لاینهای خالص به عنوان والد است. با استفاده از روشهای آندروژنز مانند کشت بساک میتوان در کوتاهترین زمان به گیاهان هاپلوئید و به دنبال آن به گیاهان دابل هاپلوئید دست یافت و به این ترتیب در زمان کوتاهی به لاینهای خالص رسید و بذور هیبرید تولید کرد. استفاده از روش آندروژنز تا حد زیادی به دلیل درک ضعیف مکانیسمهایی که سلولهای میکروسپور را وارد مسیر جنینزایی میکنند، مختل شده است. تجزیه و تحلیل تغییرات بیوشیمیایی و مولکولی در طول القای آندروژنز، جهت درک مکانیسمهای دخیل در برنامهریزی مجدد میکروسپورها به سمت جنینزایی، یکی از اهداف اصلی مطالعات در این زمینه است. در این مطالعه بیان برخی از ژنهای مسئول جنینزایی سوماتیکی در طی فرآیند القای آندروژنز در کشت بساک ژنوتیپهای مختلف خیار مورد بررسی قرار گرفت. ژنهای مورد بررسی شامل SERK ، AGL15 و WUS و ژنوتیپهای مورد بررسی شامل ( 704 ) DONSKOJ175 (روسیه)، ( 238 ) Spangbjerg (دانمارک)، ( 656 ) NIMBUS (هلند)، ( 697 ) MSU61116 (آمریکا)، ( 619 ) CUS619 (ترکیه)، ( 503 ) pepino (کوبا) و ( 462 ) Tetri kitri (گرجستان) بود. اندازهگیری میزان بیان نسبی ژنها با استفاده از روش Real Time PCR انجام شد. نتایج نشان داد بیشترین میزان بیان ژن SERK در ژنوتیپ (NLD) 656 ( 66 / 4 ) و پس از آن در ژنوتیپ (CUB) 503 ( 98 / 0 ) بود. در سایر ژنوتیپها، بدون اختلاف معنیدار، بیان ژن SERK کمترین میزان را داشت. بالاترین مقدار بیان ژن AGL15 بدون اختلاف معنیدار در ژنوتیپهای (NLD) 656 ( 0105 / 0 ) و (CUB) 503 ( 0102 / 0 ) بود و ژنوتیپ (TUR) 619 کمترین مقدار بیان این ژن ( 0 ) را داشته است. بالاترین مقدار بیان ژن WUS در ژنوتیپ (NLD) 656 ( 33 / 0 ) بود و بعد از آن ژنوتیپ (SUN) 704 بیشترین مقدار بیان این ژن ( 05 / 0 ) را داشت. کمترین میزان بیان ژن WUS بدون اختلاف معنیدار در ژنوتیپهای (USA) 697 ، (TUR) 619 و (DNK) 238 (به ترتیب 0005 / 0 ، 0004 / 0 و 0003 / 0 ) مشاهده شد. همچنین بررسی اثر ژنوتیپ بر میانگین تعداد جنین به ازای هر بساک نشان داد که بالاترین میزان این صفت در ژنوتیپ (NLD) 656 (با میانگین 38 / 1 جنین به ازای هر بساک) و پس از آن در ژنوتیپ (CUB) 503 (با میانگین 2 / 1 جنین به ازای هر بساک) و بعد از آن در ژنوتیپ (SUN) 704 (با میانگین 03 / 1 جنین به ازای هر بساک) بود. سایر ژنوتیپهای مورد بررسی، بدون اختلاف معنیدار، کمترین مقدار این صفت را نشان دادند. نتایج آزمون همبستگی نشان دهنده همبستگی مثبت و معنیدار در سطح 01 / 0 درصد بین میزان بیان ژنهای SERK ، AGL15 و WUS با میانگین تعداد جنین به ازای هر بساک بود. به طور کلی میتوان گفت ژنوتیپهای (NLD) 656 ، (CUB) 503 و (SUN) 704 ژنوتیپهای مناسب جهت تکثیر گیاهان خیار از طریق کشت بساک است که از آنها میتوان در تولید بذور هیبرید و سایر مطالعات اصلاحی استفاده کرد.
