سیدسعید موسوی

چکیده: پیش بینی رشد جمعیت به بیش از 9 میلیارد نفر تا سال 2050 و گسترش رو به رشد تنش های محیطی، دو چالش اساسی جهت تامین غذا در آینده می باشند. حدود 85 درصد کشت گندم در شرایط دیم با محدودیت آب انجام می شود. بر این اساس، از بین تنش های محیطی، تنش خشکی مهم ترین تنش غیرزیستی است که هر سال منجر به افت عملکرد گندم در سراسر جهان می شود. مهم ترین و اقتصادی ترین روش جهت مقابله با تنش خشکی، شناسایی و تولید ارقام متحمل به خشکی از طریق به نژادی گیاهی است. لازمه موفقیت در برنامه های به نژادی برای بهبود تحمل به تنش خشکی، وجود تنوع ژنتیکی کافی و سپس گزینش مطلوب می باشد. در این راستا، استفاده از فنآوری پرتوتابی، یکی از روش های سریع و کوتاه مدت جهت ایجاد تنوع ژنتیکی مواد گیاهی در برنامه های به نژادی است. در واقع، تولید و استفاده از لاین ها و ارقام جهش یافته ممکن است منجر به بهبود تحمل به تنش خشکی در ژرم پلاسم های جهش یافته گردد. بر این اساس، تحقیق حاضر به منظور ارزیابی میزان تحمل به تنش خشکی آخر فصل در 11 ژنوتیپ گندم نان، شامل سه رقم تجاری، به عنوان شاهد، و هشت لاین جهش یافته انجام شد. این پژوهش در قالب طـرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در محل پژوهشکده کشاورزی هسته ای، واقع در شهرستان کرج، در طی سال زراعی 1401 -1400 تحت شرایط تنش خشکی آخر فصل اجـرا گردید. در این تحقیق تعداد 14 صفت مختلف از جمله عملکرد دانه، اجزای مهم عملکرد دانه، محتوای نسبی آب برگ و نشت الکترولیت ها ارزیابی شدند. طبق نتایج تجزیه واریانس، بین ژنوتیپ های مختلف تفاوت معنی دار (p≤0.05) آماری برای کلیه صفات اندازه گیری شده وجود داشت که این بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین ژنوتیپ های مورد نظر بود. طبق نتایج مقایسه میانگین بترتیب دو ژنوتیپ کلاک و Ka-20-1، به عنوان متحمل ترین ژنوتیپ ها، بیش ترین عملکرد دانه را داشتند در حالی که دو ژنوتیپ Ka-43-6-1 و پارس مغان، به عنوان حساس ترین ژنوتیپ ها، کم ترین عملکرد دانه را نشان دادند. نتایج بیانگر این بود که ژنوتیپ های مطلوب و متحمل به خشکی فوق ضمن این که دارای مقادیر بیش تری از صفات مطلوب شاخص برداشت، زیست توده، وزن هزار دانه، وزن دانه در سنبله و تراکم سنبلچه در سنبله بودند، مقادیر کم تری از صفات محتوای آب نسبی برگ و نشت الکترولیت را داشتند. این در حالی بود که مقادیر صفات فوق