چگونگی تبیینِ مفهوم "حقیقت" به‌عنوان یکی از مباحث کلیدی در بلاغت، مورد توجه متفکران اسلامی بوده و پژوهش‌های فراوانی پیرامون آن صورت گرفته‌است؛ اما اغلبِ این مطالعات به نقلِ دیدگاه‌های بلاغت‌پژوهان پیرامون این مقوله، بسنده کرده‌اند، نقد و بازکاوی آراء متفکران، محور اصلی پژوهش‌ها نبوده‌است. علوی (۷۴۹ه)، نظریه‌پرداز کلاسیک در کتاب بلاغیِ "الطراز؛ المتضمن لأسرار البلاغه وعلوم حقائق الإعجاز" ضمن اشکال‌گیری بر آراء اغلب بلاغت‌پژوهان، به تبیین مفهوم "حقیقت" می‌پردازد. پژوهش‌گرانی که به بررسی آراء علوی پرداخته‌اند، باور به رویکردِ تکاملی یا میانه وی، دارند و این باور را خلاف اصلِ اندیشه وی، در پیش گرفتند. از این رو؛ مقاله حاضر با هدفِ شناختِ منظومه فکری علوی با تکیه بر مباحث نظری وی در مبحث "حقیقت" می‌کوشد با رویکرد کیفی و روش توصیفی - تحلیلی، و تمرکز بر تضادهای موجود در آراء علوی، دوگانکی حاکم بر اندیشه وی را نشان دهد و به نفیِ انتسابِ رویکرد تکاملی او بپردازد. یافته‌های پژوهش نشان داده‌است؛ جدالِ میان اعتباربخشی به وضع‌واضع یا اصطلاح تخاطب، سبب شده نوعی دوگانگی بر آراء علوی پیرامون حقیقت سایه افکند و دو تعریف متعارض از حقیقت ارائه دهد. وی بر بی‌اعتباری وضع‌واضع و عدم انتقال معنا تاکید داشته و آن را، مشروط به قید استعمال می‌داند؛ یعنی وضع‌واضع را به‌عنوان معیار تعیین کننده نقل معنا از حقیقت به مجاز قبول ندارد؛ اما در جایی دیگر، با اعتباربخشی به وضع‌واضع، ملزم به پذیرش انتقال معنا و نفیِ قید استعمال در آن، و برابری وضع‌واضع با اصطلاح تخاطب می‌شود. بر این اساس، جریان عقل‌گرایی بر ابعاد فکری علوی غلبه دارد و اعتراض‌های وی بر دیگر متفکران، نیز مخدوش است.
