صفر معروفی

چکیده: در طی دو دهه گذشته ارزیابی کمی و کیفی منابع آب کارست و حفاظت از آن‌ها جز اولیت پژوهشگران بوده است. این منابع نقش مهمی در تامین آب مورد نیاز جوامع انسانی مناطق مختلف دارند. آگاهی از پارامترهای آبخوان برای مدیریت منابع آب زیرزمینی ضروری است. پارامترهایی چون تخلخل و ضریب آبدهی ویژه جز ویژگی‌های پایه برای توصیف شرایط هیدروژئولوژی منطقه است. در این پژوهش از 15 سونداژ ژئوالکتریکی و الکترومغناطیسی به منظور بررسی و تخمین مقادیر هیدرودینامیکی 5 5 چشمه کارستیکی فاماسب، فارسبان، قلعه باروداب ، گیان و گنبدکبود دشت نهاوند استان همدان استفاده شد. سونداژها در بالادست هر چشمه اندازه‌گیری شده تفسیر کمی داده‌های ژئوالکتریک با استفاده از نرم‌افزار IPI2win صورت گرفت و مقدار مقاومت ویژه ظاهری برای لایه اشباع و غیر اشباع هر چشمه محاسبه شد. سپس نتایج با برداشت الکترومغناطیس مقایسه گردید که نشان دهنده همسو بودن نتایج دو روش مورد استفاده بود. نتایج نهایی نشان داد بیشترین مقدار تخلخل و ضریب آبدهی ویژه با استفاده از رابطه آرچی در چشمه فارسبان به ترتیب 55 درصد و 48/0و در مقابل کمترین مقدار پارامترهای ذکر شده در چشمه قلعه باروداب (تخلخل 26 درصد و ضریب آبدهی ویژه 18/0) تخمین زده شد که همسو با میانگین مقادیر دبی اندازه‌گیری شده چشمه‌های مورد بررسی می‌باشد. در مرحله بعد، دبی 5 چشمه کارستیکی طی دوره 2020-1994 به‌صورت ماهانه از سازمان مربوطه تهیه گردید. و مدل‌های هوشمند عصبی از جمله، ANN, CANFIS و PCA-ANNو مدل‌های داده‌کاوی KNN, SVM و M5tree برای شبیه-سازی دبی چشمه‌ها مورد استفاده قرار گرفت. نتایج بیانگر آن است که بر اساس دو شاخص آماری ضریب همبستگی (r) و ریشه مربع میانگین خطای نرمال شده (nRMSE)، مدل M5tree نسبت به بقیه مدل‌ها دقت بالاتری داشت (مقدار ضریب همبستگی معادل 736/0 و nRMSE برابر 113/0)، جهت شبیه‌سازی دبی چشمه‌های مورد بررسی استفاده قرار گرفت. سپس دبی چشمه‌ها در چهار دوره زمانی 2040-2021، 2060-2041، 2080-2061 و 2100-2081 تحت دو سناریو RCP8.5 و RCP4.5پیش‌بینی گردید. نتایج نشان داد در بررسی ماهانه نسبت تغییرات دبی چشمه‌ها نسبت به دوره هیستوریکال در چشمه‌های فاماسب و فارسبان دارای بیشترین تغییرات بوده است به گونه‌ای که در ماه نوامبر به طور متوسط برابر250 درصد در دوره‌های زمانی مورد بررسی، افزایش داشته است. همچنین بیشترین کاهش نیز نسبت به دوره هیستوریکال این دو چشمه در طی ماه مِه مشاهده شد به گونه‌ای که به ترتیب حدود 37- و 70- درصد بودند. در چشمه‌های قلعه باروداب، گیان و گنبدکبود نیز همانند دو چشمه قبل بیشترین تغییرات افزایشی و کاهشی به ترتیب در ماه‌های نوامبر و مِه صورت گرفت. با توجه به اینکه منابع کارست به تغییرات محیطی به ویژه، تغییر اقلیم حساس می‌باشند، از این روی تجزیه تحلیل دقیق تغییرات اقلیم و همچنین تخمین دبی چشمه‌ها اهمیت این مطالعه را دو چندان می‌نماید.