رضا طاهرخانی

یکی از مناقشاتی که اخیراً درباره ماهیت دین اسلام، شخصیت پیامبر اسلام(ص) و قرآن کریم، مطرح شده است، ادعاها و انتقاداتی است که رابرت اسپنسر ، نویسنده‌ی آمریکایی و از پرکارترین فعالان پروژه‌های اسلام‌هراسی، در قالب کتب و مقالاتی ارائه و منتشر نموده است. اگرچه آثار اسپنسر را نمی‌توان دارای اعتبار علمی بالایی دانست، اما از آنجایی که او یکی از شاخص‌ترین شخصیت‌های فعال در زمینه‌ی پروژه‌های ضداسلامی و اسلام هراسی به شمار رفته، ادعاهای وی با حمایت برخی رسانه‌های آمریکایی و صهیونیستی به طور گسترده تبلیغ و منتشر می‌شود، ارائه‌ی نقد علمی بر آثار منتشر شده از سوی وی ضروری می‌نماید. از جمله آثار اخیر اسپنسر که نقد و تحلیل آن (مباحث قرآنی کتاب)، محور و موضوع اصلی این پژوهش قرار گرفته است، کتاب «آیا محمّد [ص] وجود داشت؟» می‌باشد. در پژوهش حاضر که با روش توصیفی، تحلیلی انتقادی انجام گرفته است، با مداقه در ادعاهای مطروحه، مبنا و منابع مورد استفاده‌ی نویسنده‌ و با بهره‌گیری از منابع معتبر تاریخی و روایی و مطالعه‌ی یافته‌های علمی سایر محققان در این زمینه، سستی آن ادعاها و غیرعلمی بودن نتایج حاصله آشکار می‌گردد. نتیجه پژوهش بیانگر آن است که هدف اصلی اسپنسر در طرح مباحث قرآنی کتاب خود، عمدتاً در گستره‌ی موضوعات تاریخی مانند تلاش برای اثبات اتهام راهیابی تغییر و تحریف در متن اصلی قرآن، ادعای وجود منابع غیروحیانی برای قرآن به ویژه با تاکید بر الهام‌گرفتن آن از کتب عهدین و نیز طرح موضوعات زبان‌شناختی مانند مناقشه در ماهیت عربی زبان قرآن و نهایتاً دفاع از فرضیه‌ی عدم اعتبار قرآن از جنبه‌های مختلف است. سایر موضوعات مطرح شده از سوی اسپنسر که عمدتاً مشتمل بر شبهاتی در زمینه‌ی علوم قرآنی مانند فرضیه‌ی ارتباط مسائلی هم‌چون اختلاف قرائات، نسخ، متشابهات قرآن و...با تحریف قرآن، شبهات کلامی مانند اتهام فراموشی آیات قرآن توسط پیامبر(ص)، شبهات تاریخی مانند اتهام سستی ورزیدن پیامبر(ص) در حفظ و نگهداری دقیق الفاظ و قرائت اصلی قرآن، مسائل و مشکلات مربوط به زمان و چگونگی جمع قرآن، فرضیه‌ی عدم وجود اسناد تاریخی از قرآن و تلاش برای خوانش سریانی قرآن کریم، ایجاد شبهات تفسیری از طریق تفسیر به رأی قرآن در موارد متعدد و تلا‌ش‌های تکلف‌آمیز برای تطبیق مفاهیم قرآنی با آموزه‌های مسیحی است و دیگر موضوعات فرعی مطرح شده، در واقع، فرع بر آن عناوین اصلی می‌باشند. ادعاهای اسپنسر عمدتا با گزینش روایات معتبر و غیرمعتبری که به نوعی قابلیت بهره‌برداری در راستای اهداف کتاب را داشته‌اند، صورت گرفته و در مواردی با استناد به آثار هم‌فکران خود و مباحث قدیمی و رنگ‌باخته‌ی مطرح شده از سوی آنان، بدون توجه به ردیه‌های علمی موجود بر آن آثار، به بیان ادعاهای خود و دفاع از آن‌ها پرداخته است. وی در این زمینه، کمترین توجهی به دستاوردهای جدید سایر پژوهشگران و دانشمندان نداشته است.