رویا کرمیان

گیاهان‌دارویی سرشار از مواد طبیعی با خواص آنتی‌اکسیدانی هستند که در صنایع مختلف استفاده می‌شوند. مواد آنتی‌اکسیدانی ترکیباتی از ویتامین‌ها، مواد معدنی، آنزیم‌ها و متابولیت‌های گیاهی هستند که بافت‌های پیکر گیاه یا مولکول‌های مختلف آن را در برابر آسیب‌های ناشی از تهاجم رادیکال‌های آزاد و اکسنده حفظ می‌کنند. دو گونه گیاهی گل همیشه‌بهار (Calendula officinalis L.) و گلرنگ ((Carthamus tinctorius L. با خواص دارویی مهم متعلق به تیره کاسنیان هستند. گیاه گل‌‌همیشه‌بهار گیاهی با مقادیر بالایی از آنتی‌اکسیدان‌ها است و خواص دارویی متنوعی چون فعالیت ضدالتهابی، آنتی‌اکسیدانی، ضدقارچی و ضدباکتریایی دارد. همچنین گلرنگ گیاهی است که به دلیل خواص درمانی خاص مورد توجه قرار گرفته‌است. ترکیبات القاکننده تنش مانند نانوذرات نقره (AG) و سالیسیلیک اسید (SA) در محیط کشت به عنوان مولکول‌های پیام‌رسان، بیان ژن‌های مرتبط با تولید متابولیت‌های ثانویه را افزایش داده و منجر به تجمع آن‌ها در سلول‌های کالوس می‌گردند و در نهایت موجب مهار رادیکال‌های آزاد و کاهش خسارت‌های اکسیداتیو می‌شوند. به منظور بررسی اثر این دو محرک بر خواص و فعالیت‌های زیستی دو گونه گلرنگ و گل همیشه‌بهار، کالوس‌های این گیاهان در محیط کشت MS همراه با هورمون‌های گیاهی، نانوذرات نقره و اسید سالیسیلیک به ترتیب در غلظت‌های 1 و 70 میلی‌گرم در لیتر تیمار شدند و پس از 4 هفته شاخص‌های رشدی وبیوشیمیایی آن‌ها مورد مطالعه قرار گرفت. این نتایج نشان داد که اعمال SA و AG باعث افزایش معنی‌داری وزن‌تر و خشک کالوس گلرنگ می‌شوند. همچنین این الیسیتورها موجب افزایش معنی‌دار متابولیت‌های‌ثانویه، خواص آنتی‌اکسیدانی و فعالیت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی مانند SOD، POD و PPO هر دو گونه گیاهی شدند. به طور کلی محتوای ترکیبات فنلی، کاروتنوئید، پروتئین‌کل و فعایت آنزیم‌های آنتی‌اکسیدانی و نیز خواص آنتی‌اکسیدانی در کالوس‌های گل همیشه‌بهار بیشتر از کالوس‌های گلرنگ بود. همچنین اثرات ضد باکتریایی عصاره کالوس‌ها با استفاده از روش انتشاردیسک در برابر سه سویه باکتری گرم مثبت و منفی Staphylococcus aureus، Shigella sonnei و Escherichia coli بررسی شد. نتایج حاصل نشان داد که کالوس‌های تیمار شده با نانوذرات نقره بیشترین فعالیت ضدباکتریایی را در باکتری گرم منفی Shigella sonnei نشان دادند.