امید بهمنی

سابقه و هدف: آرسنیک از سموم مهم محیطزیست بهشمار میآید که با جذب از طریق ریشه گیاهان، در اندامهای گیاهی و حتی جانوری تجمع یافته و از طریق چرخه غذایی یا مصرف مستقیم آب آلوده وارد بدن انسان میشود. برخی گزارشها آلودگی منابع آب شرب منطقهای از شهرستان بیجار در استان کردستان به عنصر آرسنیک و عوارض آن در ساکنین منطقه را نشان داده است، بنابراین این پژوهش باهدف بررسی پراکنش آرسنیک در منابع آبوخاک منطقه و ارزیابی توان گیاهان بومی مرتعی در جذب و انباشتگی این عنصر انجام شد. مواد و روشها: در این طرح با نمونهبرداری از آبهای سطحی و زیرسطحی منطقهای به مساحت 360 کیلومترمربع و اندازهگیری غلظت آرسنیک نمونههای آب بهوسیله دستگاه طیفسنج جذب اتمی به روش کوره گرافیتی، توزیع و پراکنش آرسنیک منطقه آلوده، در محیط ArcGIS پهنهبندی شد و با بررسی نقشه پراکنش آرسنیک در منطقه، سه ناحیه نمونهبرداری با شدت آلودگی ناهمانند )A > B > C )گزینش گردید. سپس با گردآوری نمونههای خاک و اندامهای هوایی 13 گونه گیاه بومی مرتعی منطقه و اندازهگیری غلظت آرسنیک در عصاره آنها، قدرت گیاهان مختلف در جذب و انباشتگی آرسنیک مورد مقایسه و آنالیز آماری قرار گرفت. یافتهها: شدت آلودگی آرسنیک در آبهای سطحی، خاک و گیاهان موردمطالعه در این پژوهش باالتر از غلظت معمول آرسنیک منابع آبوخاک و گیاه بود. آرسنیک کل نمونههای آب از 5/4 تا 280 میکروگرم بر لیتر متغیر بود و با هدایت الکتریکی، امالح محلول و سختی خاک رابطه مستقیمی داشت )0001/0<P .)تمرکز آلودگی در خاک ناحیه A( روستای علیآباد( با میانگین شدت آلودگی بیش از 2059 میکروگرم در هر گرم خاک خشک بود، بافاصله گرفتن از منطقه A ،شدت آلودگی آبوخاک به آرسنیک کاهش یافت. همبستگی باالیی بین شدت آلودگی R 0/84( داشت وجود آبوخاک 2 = (. مقدار آرسنیک در بخش هوایی 13 گونه گیاهی با 3 تکرار، بسته به گونه گیاهی و شدت آلودگی خاک از صفر تا 8/47 میکروگرم بر گرم وزن خشک بافت گیاهی متغیر بود. شدت آلودگی خاک بهطور میانگین 66/27 برابر میزان آرسنیک انباشتهشده در گیاه بود که بیانگر مقاومت باالی گیاهان بومی مرتعی منطقه در برابر سمیت آرسنیک هست. 1 -نتیجهگیری: با در نظر گرفتن استاندارد ملی آب آشامیدنی برای آرسنیک ) l μg 50 ،)غلظت آرسنیک در بیش از 45 درصد از منابع آب منطقه موردمطالعه، متجاوز از حد استاندارد ملی بود 1 -و بر اساس استاندارد سازمان بهداشت جهانی ) l μg 10 ،)سطح آلودگی به 78 درصد رسید. بهنظر میرسد تمرکز مواد مادری حاوی ترکیبات آرسنیکدار در منطقه A و B نسبت به منطقه C بیشتر است و هرچه از منطقه A دورتر شدیم تراکم مواد مادری حاوی آرسنیک کاهش یافت. بهطوریکه ناحیه نمونهبرداری اثر معنیداری بر میانگین غلظت آرسنیک نمونههای آبوخاک داشت )05/0<P .)آرسنیک جذبشده توسط نمونههای گیاهی بسیار بیشتر از غلظت معمول آرسنیک )1/0 تا 3 میکروگرم بر گرم وزن خشک( در گیاه بود. در مقایسه گیاهان موردبررسی در این پژوهش، گیاه آستراگالوس بیزنلکاتوس )bisnlcatus Astraglus ،) کنوپودیوم آلبوم )Album Chenopodium )و منتآلوگیفولیا )logifolia Mentha )به ترتیب با انباشتگی بیش از 8/47 ،5/35 و 5/22 میکروگرم آرسنیک در هر گرم وزن خشک گیاه، بهترین گزینه تجمع آرسنیک شناسایی شد. نتایج بهدستآمده در این مطالعه بیانگر آلودگی شدید منابع آبوخاک و گیاه منطقه به عنصر آرسنیک است، بیشتر منابع آب سطحی منطقه موردمطالعه، جهت آبیاری کشاورزی، مصرف حیوانات و گاهی آب شرب ساکنین روستاها استفاده میشود. ورود آرسنیک به بدن انسان بهطور مستقیم یا از طریق چرخه غذایی، میتواند سالمتی ساکنین منطقه را بهشدت به خطر اندازد که نیازمند انجام تمهیداتی در این خصوص است.