محبث جبر و اختیار در اندیشه بشر از جمله ظریفترین موضوعات محسوب شده و سبب جنگ و جدالهای فکری بسیار گشته است. جبر و اختیار علاوه بر آن که در پیدایش رضا مؤثرند، خود در باب عدل الهی، توکل، عنایت، تکلیف و مسئولیت انسان و محدوده های هر کدام، نظراتی متفاوت دارند. با تأمل در باب رضا از بوستان، اول چیزی که بیش از همه جلب توجه می کند، آن است که تعریض ملامت گویی نسبت به شعر سعدی و مقایسه سخن او با شاهنامه، سبب می شود سعدی به تعریض از شاهنامه یاد کند، سعی وارد چالش با فردوسی گردد و به زورآزمایی با وی در عرصه سخن بپردازد. این مقاله بر آن است تا با نگاهی متفاوت به اولین حکایت از این باب، به بررسی نگاه سعدی و فراتر از آن نگاه جامعه ایرانی در آن روزگار به حماسه و مبحث تقدیر بپردازد.
