شهر دینور از مراکز استان ماه‌الکوفه و مناطق فرهنگی جهان اسلام در قرون نخستین اسلامی بوده و در قرن چهارم هجری‌قمری با قدرت یافتن حکومت‌های محلی، ارتقای سیاسی یافته است. «آل‌حسنویه» آن‌را به تختگاهی خود برگزیده، اما درپی موضوعات خرد و کلان سده‌های بعد، روند نزولی را طی کرده و در قرن 13هـ.ق. به ویرانه‌ای بدل می‌شود، و امروزه تنها نامی از این دیار باقی‌مانده است. بازشناسی دوران شکوفایی شهر دینور و چگونگی حیات شهری آن مسألۀ اصلی پژوهش است که با روش توصیفی- تحلیلی و با مطالعۀ منابع تاریخی و ارزیابی و بررسی یافته‌های باستان‌شناسی انجام می‌شود. پژوهش حاضر در پی پاسخ‌گویی به این پرسش‌ها است: 1- رشد و شکوفایی شهر دینور از چه دوره‌ای آغاز شده و تا چه زمانی تداوم داشته است؟ 2- وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهر دینور در زمان شکوفایی، چگونه بوده است؟ و فرضیات طرح شده عبارتنداز: 1- پس از ظهور اسلام، استقرارگاه دینور و زمین‌های کشاورزی پیرامون آن، زمینه‌های شکل‌گیری شهری فرهنگی را فراهم‌ساخته که قریب پنج‌قرن در اوج شکوفایی بوده است. 2- جامعۀ شهری دینور، در زمان شکوفایی، گروه‌های اجتماعی و فرهنگی متنوعی را در خود جای داده و اقتصاد آن برپایۀ کشاورزی و فعالیت‌های اقتصادی مکمل توسعه یافته است. بررسی‌ها نشان می‌دهد که حیات شهری دینور تا عصر صفوی ادامه یافته، اما شکوفایی فکری و فرهنگی آن به قرون نخستین اسلامی محدود می‌شود. دورۀ درخشانی که با حضور نخبگان علمی و مذهبی، فضای روشن فکری و تنوع فرهنگی تعریف می‌شود. این شکوفایی برپایۀ روند رشد اندیشه‌های اسلامی در قرون نخستین، درون‌داشت‌های محیطی، رونق کشاورزی و دامداری و حضور صنعتگران و بازرگانان شکل‌گرفته، اما از حدود قرن پنجم هجری‌قمری با ناآرامی‌های سیاسی ناشی از حضور دولت‌های محلی، توسعۀ اقطاع‌داری، دوری از مراکز حکومتی و راه‌های تجاری، زلزله، تغییر مراکز فرهنگی و مهاجرت اندیشمندان پایان یافته است.
