شهر همدان از دیرباز به جهت قرارگیری بر سر مسیرهای اصلی کشور، از تجارت فعال و پررونقی برخوردار بوده است. در این میان بهواسطه عبور جادۀ خراسان بزرگ از این حوزۀ جغرافیایی فرهنگی، از قرنها پیش یکی از مراکز مهم مبادلات تجاری بهشمار میآمده و حتی تا اواخر دورۀ قاجاریه بخش زیادی از مبادلات ایران با غرب از طریق همدان و بغداد صورت میگرفته است. از اینرو، شهر همدان در غرب ایران همواره برای تجارت با ممالک غربی مرکز انبار مالالتجاره بوده است؛ شکلگیری بازار و عناصر وابسته به آن از جمله سراها و خانها در بافت قدیم شهری نتیجه همین امر است. نظر به اهمیت موضوع پژوهش در اسناد تاریخی، در این نگارش سعی شده است تا به مطالعه ویژگیهای تاریخی، کالبدی و عناصر وابسته به بازار همدان پرداخته شود. بررسی علل شکلگیری، ساختار کالبدی و کاربری بافت قدیم بازار و سراهای آن در دورۀ اسلامی و همچنین علل رونق اقتصادی همدان در اواخر دورۀ قاجاریه، مهمترین مسألهای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. ماهیت و روش این پژوهش، از نوع تحقیقات تاریخی و توصیفی است و اطلاعات مورد نیاز، به دو شیوۀ اسنادی و میدانی جمعآوری شده است. پیشفرض تحقیق بیانگر این است که بازار شهر همدان به مانند سایر بازارهای دورۀ اسلامی به شکل مجموعهای از چشمه طاقها احداث شده که هر یک از راستههای آن مختصِ عرضه یک نوع کالا بوده است. از دورۀ صفویه تا اواخر دورۀ قاجاریه به جهت قرار داشتن دشت همدان در مسیر بغداد به دریای خزر سبب افزایش تجارت همدان با شهرهای مختلف فلات ایران، ممالک غربی و روسی شد؛ و به دنبال آن با حضور بازرگانان ملل مختلف با انواع اجناس و کالاها در سطح این شهر زمینههای رونق اقتصادی و شکلگیری سراها در داخل بازار را بیش از بیش فراهم ساخت.
