معماران همواره مساجد را به عنوان یکی از عناصر مهم معماری بناهای شهری با طرح ها و شیوه های مختلف و درنظرگرفتن اقلیم، بنا می کردند. ناحیه ی طبس واقع در جنوب استان خراسان جنوبی همواره نقش مهمی در تاریخ، هنر و فرهنگ ایران به ویژه در دوران اسلامی داشته است. این مهم را می توان از وجود آثار فراوان و ارزشمند به جای مانده از معماری این ناحیه دریافت. در طی بررسی باستان شناسی که در 1394 در بخش دستگردان طبس صورت گرفت، دو مسجد دستگردان و هودر در این منطقه شناسایی شد که از لحاظ ساختار و کارکرد، تاکنون مورد واکاوی و پژوهش قرار نگرفته اند. بنای مسجد کهنه دستگردان دارای طرح و نقشه هندسی منحصربه فردی است که با مساجد دو ایوانی خراسان در دوران میانی اسلامی قابل مقایسه است. ازآنجایی که این مسجد موردمطالعه و واکاوی باستان شناسانه قرار نگرفته، پژوهش کنونی اهمیت ویژه ای می یابد. روش به کاررفته در این پژوهش، از نوع بنیادین و روش، توصیفی تحلیلی است. جمع آوری یافته ها مبتنی بر بررسی های میدانی و مطالعه ی منابع - کتابخانه ای از طریق مشاهده و با استفاده از کروکی و تهیه نقشه است. در راستای انجام این پژوهش سعی شده است، با تعیین ماهیت بنای مذکور و مقایسه از طریق دیگر مساجد، موقعیت بافت فرهنگی و تاریخی بنای موردنظر بررسی شود. نتایج بیانگر این مطلب است که با توجه به ساختار بنای مسجد کهنه دستگردان و بافتی که در آن شکل گرفته است، تاریخ ساخت آن به دوران میانی اسلامی، به ویژه دوره ی ایلخانی بازمی گردد.
