طراحی شهری در ایران غالباً به کیفیت های بصری و عینی متمرکز است و از اهمیت ارتقای کیفیتهای حسی، بهویژه منظر بویایی، غفلت شده است. این پژوهش به دنبال شناسایی و تدوین مدلی برای بهبود کیفیت فضاهای شهری از طریق ارتقای منظر بویایی در شهر اراک است. عدم وجود مدل منسجم در ادبیات پژوهش، ضرورت این مطالعه را دوچندان میکند. به همین منظور این پژوهش درصدد فهم و تدوین مدل زمینهای سازوکار بهبود کیفیت فضاهای شهری بخصوص شهر اراک از طریق ارتقا منظر بویایی است. الگو واره این پژوهش کیفی بوده و با استفاده از روش گرندد تئوری انجامشده است و در جهت جمعآوری دادههای پژوهش با متخصصان، مدیران شهری و ساکنان صحبت شده است. سپس نتایج پژوهش با نرمافزار MAX Q DA تجزیهوتحلیل شده و کدگذاری باز، محوری و انتخابی و تولید تدوین مدل انجامشده است. طبق نتایج، شرایط علی این پژوهش شامل "وضعیت بحرانی منظر بویایی"، "ضعف منظر بویایی در مقیاس خرد" و " ضعف منظر بویایی در مقیاس کلان" است. با مشاهده مدل این موضوع برداشت خواهد شد که مقولههای علی این پژوهش منجر به ایجاد گزاره " منظر بویایی: کیفیت ساده با فرآیند تحقق پیچیده" بهعنوان پدیده هسته پژوهش خواهد شد، چراکه شرایط علی پژوهش نشان میدهد که منظر بویایی شاید بهظاهر مفهومی ساده باشد اما تحقق ان پیشنیازهایی دارد که فراهم کردن ان ها بهسادگی امکانپذیر نیست. تحقق پدیده هسته این پژوهش، نیازمند تحقق راهبردهایی است که شامل مواردی نظیر "گلها و گیاهان: همبستگی با طبیعت در قلب شهر"، "مراقبت فضایی: نگاهی جامع به ارتقای زیبایی و عملکرد شهری"، "هماهنگی سیاستها و اقدامات برای بهبود منظر بویایی شهری"، "مدیریت توأم با نظارت و کنترل" و "ترکیب معماری، فناوری و سلامت در ارتقای منظر بویایی شهری" میشود. مدل زمینهای مذکور معتقد است شرایطی درزمینه پژوهش شامل "هماهنگی با تنفس شهر"، "سمفونی بویایی: هنر ترکیب و هماهنگی بوها در منظر شهری" و "هماهنگی عناصر بویایی با ریتمهای طبیعی و انسانی" وجود دارند که بر راهبردهای پژوهش تأثیرگذار هستند. همچنین این مدل معتقد است مفاهیمی در قالب شرایط مداخلهگر شامل "راهکارهایی برای تبدیل کمبود به فرصت در مناظر شهری"، "همزیستی بویایی: روایتی جدید از ارتباط انسان و محیط در شهرها"، "آفرینش فضا: بازطراحی و احیای فضاهای شهری" و "نغمههای بویایی در ترویج و حفظ فرهنگ" وجود دارند که میتوانند راهبردهای پژوهش را تسهیل و یا محدود کنند. درنهایت بر اساس مدل به دست آمده، تحقق راهبردهای پژوهش منجر به رخ دادن پیامدهایی نظیر "ساختاردهی منظر بویایی برای آرامش و رفاه روانی شهروندان" و "طراحی منظر بویایی برای ارتقای رضایت شهروندان و کیفیت زندگی" خواهد شد. به عبارتی این مدل بیان میکند که تحقق ارتقا کیفیت منظر بویایی منجر به بهبود کیفیت فضاهای شهری شده و این اتفاق خود موجب رفاه روانی، جسمی و همچنین افزایش رضایت و کیفیت زندگی شهروندان خواهد شد. درنهایت بر اساس نتایج به دست آمده، سند طراحی فضاهای شهری اراک بخصوص بافت مرکزی این شهر بر اساس ارتقا منظر بویایی تدوینشده است.
