چکیده: سکونتگاه های غیررسمی یکی از اصلی ترین کانون های مساله دار شهری هستند که در حال حاضر سیاست های توانمندسازی و بازآفرینی برای آنها در دستور کار قرار دارد. پژوهش حاضر نیز با تاکید بر دو معضل کلیدی در این گونه محلات یعنی پیکره بندی فضایی نامناسب و امنیت پایین، تلاش نموده است ارتباط میان آنها را مورد بررسی قرار داده تا مناسب ترین شیوه مداخله برای دستیابی همزمان به اهداف بازآفرینی و ارتقاء امنیت آنها به دست آید. از همین رو، پس از تدوین چارچوب پژوهش، مطالعه بر روی پنج سکونتگاه غیررسمی در شهر همدان (به عنوان نمونه های مطالعاتی) صورت پذیرفته است. بر این اساس، از یکسو عوامل اصلی امنیت محیطی در محلات به کمک پرسشنامه و با مدل تحلیل عاملی شناسایی گردیده و از سوی دیگر، پیکره بندی فضایی محلات با مدل چیدمان فضا تحلیل شده اند. در ادامه روابط این دو دسته عوامل بر اساس رگرسیون خطی و نیز منحنی های برآورد مورد تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد سکونتگاه های غیررسمی نه تنها به لحاظ ساختار و بافت درونی بلکه به لحاظ ارتباط با ساختار و استخوانبندی شهر نیز دارای تفاوت ها و محدودیت های متعدد هستند و لذا مداخله و اصلاح در پیکره بندی فضایی گام موثری در بازآفرینی آنها خواهد بود. از سوی دیگر، در بررسی شاخص های مختلف امنیت محیطی در محلات غیررسمی، ویژگی های ساختاری آنها جزو اولویت های اصلی ارتقابخشی بوده اند. بنابراین تغییر در پیکره بندی محلات چه به لحاظ نتایج آن در حوزه بازآفرینی و چه از نظر آثار آن بر امنیت، راهبردی موثر و مثبت خواهد بود. البته نحوه و میزان مداخله برای هر محله متفاوت از سایر محلات است و باید عواملی همچون «نوع جرایم»، «منشأ و محل اسکان عاملان جرایم»، «میزان اختلاف پارامترهای پیکره بندی محله با میانگین شهر»، «میزان همگنی بافت کالبدی و اجتماعی محله» و غیره در فرایند ساماندهی پیکره بندی فضایی محلات مورد توجه قرار گیرند.
