محسن شکل آبادی

سابقه و هدف: غلظت و توزیع فلزهای سنگین در خاک توسط دو عامـل اصـلی وراثـت )ژئوژنیـک( و غیـر وراثـت )پدوژنیک یا آنتروپوپدوژنیک( کنترل میشوند؛ بهطوریکه در مراحل اولیه تشکیل خاک، وضعیت این فلزها در خـاک بیشتر تابع ماهیت مواد مادری است، اما با گذشت زمان، فرایندهای پدوژنیک و انسانی حاکم بـر شـرایط خـاک نیـز تأثیرگذار خواهند شد ) .(12 ،11این پژوهش با هدف بررسی تأثیر این عوامل بر مقدار و توزیع عمقی برخی فلزهای سنگین در خاکهای اطراف نیروگاه شهید مفتح استان همدان صورت گرفت. مواد و روشها: شش نوع ماده مادری مختلف شامل شیل، شیست، سنگ آهک، دشت آبرفتی، پادگانه آبرفتی و نهشته مخروط افکنهای در منطقه مطالعاتی شناسایی و نحوه تشکیل و تحول خاک در آنها بررسی شد. غلظت کـل فلزهـای Pb ،Zn ،Ni ،Mn ،Cu ،Cdو Feدر همه افقهای پدوژنیک و مواد مادری تعیین و ترکیب کانیهای موجود در مـواد مادری مشخص شد. یافتهها: توسعه و تحول خاکهای پدیده آمده بر روی تمام مواد مادری مورد مطالعه، حداکثر در حد خاکهای جـوان اینسپتیسول )تیپیک هاپلوزراِپتز و تیپیک کلسی زراپتز( صورت گرفته است. مهمترین دلیل این امر، نبود رطوبت کافی برای فرایند هوازدگی و آبشویی، بهدلیل اقلیم نیمهخشک منطقه میباشد. با این حال، شـدت فراینـدهای خاکـسازی و بهتبع آن شدت تحول خاک، در خاکهای آهکی بیشتر از سایر خاکهاست. علت این امـر، حـساسیت بـالای مـواد مادری آهکی به هوازدگی شیمیایی است. در مقابل، مقاومت نسبی بـیشتـر شـیل بـه هـوازدگی موجـب تحـول کـم خاکهای تشکیل شده بر روی این ماده مادری شده است. بهطورکلی در خاکهای بررسی شده، مواد مادری بهشـدت غلظت فلزهای سنگین را کنترل میکند. بیشترین مقدار فلز روی، مس و نیکل در خاکهای شیلی دیده شد )بهترتیب، 31/3 ،136/0و 57/7میلیگرم بر کیلوگرم(؛ بالاترین غلظت این فلزها نیـز در مـاده مـادری شـیل انـدازهگیـری شـد )بهترتیب، 37/1 ،121/1و 53/5میلیگرم بر کیلوگرم(. خاکهای آهکی دارای کمترین مقادیر کادمیوم، مـس، منگنـز، نیکل، روی، سرب و آهن هستند؛ کمترین مقدار مس، منگنز، نیکل، روی و آهن نیز در سنگ آهک اندازهگیـری شـد. این در حالی است که غلظت کادمیوم در سنگ آهک نسبت به سایر مواد مادری بیشترین است. با گروهبندی افقهای خاکساز و مواد مادری به روش تحلیل خوشهای، بیشتر افقهـای Cدر خوشـههـای مربـوط بـه افـقهـای خاکـساز متناظرشان قرار