محمد سیاری

چکیده: گندم، به عنوان یک گیاه راهبردی، مهم ترین محصول زراعی در سراسر جهان است. حدود 85 درصد از کشت گندم در شرایط دیم است که یکی از تنش های رایج در این شرایط محیطی، تنش شوری است. تنش شوری یکی از مهم ترین عوامل محدود کننده عملکرد محصولات کشاورزی و تهدید کننده امنیت غذایی در جهان است. مهم ترین راه کار پایدار و اقتصادی جهت مقابله با این تنش، راه کار به نژاد گیاهی است که در این راستا، دسترسی به ریخته ژنتیکی خویشاوندان وحشی گندم، به عنوان مخازن مهم ژنی، لازمه هر برنامه های به نژادی می باشد. بر این اساس در طی سال های اخیر، استفاده از گندم وحشی آژیلوپس تائوشی (Aegilops tauschii)، به عنوان منبع ژنتیکی بخشنده ژنوم D گندم نان، همواره مورد توجه به نژادگران گیاهی بوده است و لذا می توان از این پتانسیل در برنامه های آتی به نژادی جهت بهبود تحمل به تنش شوری استفاده کرد و عملکرد گندم را در شرایط تنش شوری بهبود یا حفظ کرد. این مطالعه به منظور ارزیابی پاسخ 36 صفت مختلف مورفوفیزیولوژیک و بیوشیمیایی در دو گروه ژنوتیپی شامل دو رقم متحمل (پیشگام) و حساس (شهریار) به شوری گندم نان و ده اکوتیپ آژیلوپس تائوشی (A11, A12,…, A19, A20) جهت شناسایی مطلوب ترین ژنوتیپ ها و صفات پاسخ دهنده به تنش شوری تحت دو شرایط نرمال (آبیاری با آب معمولی) و تنش شوری (آبیاری با آب حاوی 250 میلی مولار کلرید سدیم) انجام شد. این پژوهش در طی سال های 1401-1400 در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بوعلی سینا در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش شوری اجرا شد. پس از اعمال تنش شوری (در مرحله 15 برگی)، تعداد 36 صفت مختلف به کمک روش های آماری مختلف یک بار برای ژنوتیپ های زراعی و یک بار برای ژنوتیپ های وحشی ارزیابی شدند. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که در بین ارقام زراعی مورد مطالعه ، از نظر اغلب صفات ارزیابی شده تفاوت معنی دار آماری (05/0 p≤) تحت هر دو شرایط نرمال و تنش شوری وجود داشت. طبق نتایج مقایسه میانگین ها ارقام زراعی، رقم پیشگام، به عنوان رقم مطلوب و متحمل، و رقم شهریار، به عنوان رقم نامطلوب و حساس به تنش شوری شناخته شدند. نتایج تجزیه همبستگی صفات ارقام زراعی تحت شرایط نرمال شوری نشان داد که به ترتیب صفات شاخص برداشت، انباشتگی پتاسیم، کاتالاز، تعداد دانه در سنبله اصلی، عملکرد بیولوژیک، بیش