محمد سیاری

وین بلاستین و وین کریستین دو آلکالوئید مهم گیاه پروانش (Catharanthus roseus L.) می باشند که در درمان سرطان های مختلف به کار گرفته می شوند و به علت وجود مقدار کم آنها در گیاه و عدم توانایی بشر در ساخت مصنوعی آنها، این ترکیبات اهمیت ویژه ای یافته اند. استفاده از الیسیتورها با هدف تحریک رشد گیاه و سلول گیاهی از جمله روش های مهم به منظور القاء و تولید متابولیت های ارزشمند می باشد. این پژوهش به منظور بررسی اثر برخی گونه های قارچ تریکودرما و سدیم نیتروپروساید بر تولید وین کریستین و وین بلاستین در گیاه پروانش تحت شرایط درون شیشه ای انجام شد. آزمایش اول (بهینه سازی محیط کشت مطلوب تولید کالوس و معرفی ریزنمونه با بیشترین مقدار آلکالوئید جهت تولید سوسپانسیون سلولی)، به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با هشت ریزنمونه (ریشه، هیپوکوتیل، برگ لپه ای، گره، دمبرگ، برگ، تخمدان و بساک) و ده ترکیب مختلف هورمون -D4, 2 (0، 2، 4 و 8 میکرومولار) به همراه BAP (0، 50/، 1 و 2 میکرومولار) با شش تکرار انجام شد و درصد کالوس زایی و وزن تر کالوس سنجیده شد. مقدار آلکالوئیدهای وین بلاستین و وین کریستین به صورت طرح کاملاً تصادفی آنالیز شد. نتایج آزمایش اول نشان داد، ریزنمونه های گره، ریشه، هیپوکوتیل، تخمدان و برگ دارای بیشترین درصد کالوس زایی (100 درصد) بودند. محیط کشت MSبا تیمارهای هورمونی ترکیب غلظت 4 میکرومولار -D2،4 + غلظت 1 میکرومولار BAP و تیمار ترکیب -D2،4 با غلظت 8 میکرومولار + BAP با غلظت 5/0 میکرومولار در اکثر ریزنمونه ها منجر به 100 درصد کالوس زایی شدند. از طرفی کمترین درصد کالوس زایی در محیط دارای تیمار هورمونی ترکیب غلظت 2 میکرومولار -D2،4 + غلظت 2 میکرومولار BAP و ریزنمونه بساک (با میانگین 15 درصد) دیده شد. بیشترین وزن تر کالوس در تیمار ترکیب غلظت 2 میکرومولار -D2،4 + غلظت 5/0 میکرومولار BAP و ریزنمونه هیپوکوتیل با میانگین 84/2 گرم و ریزنمونه تخمدان با میانگین 06/2 گرم مشاهده شد. کمترین وزن تر کالوس در محیط دارای تیمار هورمونی ترکیب غلظت 4 میکرومولار -D2،4 + غلظت 2 میکرومولار BAP و ریزنمونه ریشه مشاهده شد. از کالوس های به دست آمده از ریزنمونه های مختلف در مطلوب ترین تیمار هورمونی به منظور تزریق به دستگاه HPLC عصاره تهیه شد. کالوس حاصل از ریزنمونه برگ دارای بیشترین مقدار آلکالوئید