محمدرضا ذوقی پایدار

تفکرواگرا و همگرا دو فرآیند شناختی هستند که نقش اصلی در شناخت خلاق دارند. این دو نوع ازتفکر هر دو مهم هستند اما در مراحل مختلف خلاقیت با درجات مختلف اهمیت، رخ می دهند. علیرغم نقش حیاتی حافظه کاری درتفکر واگرا، تحقیقات کمی روی مکانیسم موثر بر این تعامل انجام شده است. هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر تقویت حافظه کاری و ارائه تکلیف تفکرواگرا و تفکر همگرا برامواج آلفا و تتا بود. نوع پژوهش، نیمه آزمایشی از نوع پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل و مرحله پیگیری دو ماهه بود. 32 نفراز دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه پیام نور تهران- جنوب و پژهشکده علوم شناختی پردیس به عنوان نمونه (۱۶مرد و ۱۶زن) با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند. افراد دردو گروه آزمایش و دو گروه کنترل قرار گرفتند و همزمان با ارائه تکلیف استفاده های متناوب و شمارش مارها (واگرا) و تکلیف برج لندن و تکلیف شمارش اعداد(همگرا) ثبت امواج مغزی در مرحله پیش آزمون انجام گرفت. سپس 20 جلسه تمرین تقویت حافظه کاری با استفاده ازنرم افزار ان بک و هر جلسه به مدت 20 دقیقه، تنها در گروههای آزمایشی (واگرا و همگرا)، اجرا شد. سپس امواج مغزی همراه با ارئه تکلیف تفکر واگرا و تکلیف تفکرهمگرا در مرحله پس آزمون و پیگیری با استفاده ازدستگاه الکتروآنسفالوگراافی کمی 64کاناله، برندآنت درهمه گروه ها ثبت گردید. داده های امواج مغزی با دقت به منظور شناسایی و حذف آرتیفکت های حاصل از تنش عضلانی، چشمک زدن و حرکات چشم با استفاده از نرم افزار نوروگاید مورد بررسی قرارگرفت. درهردو موقعیت تفکر واگرا و تفکرهمگرا، توان نسبی باند آلفا و تتا با استفاده از نرم افزار نوروگاید به یک سری کمیت تبدیل شد. سپس نتایج با استفاده از تحلیل آماری کواریانس واندازه گیری مکرر تجزیه و تحلیل گردید. تفاوت بین گروه ها در تفکرواگرا (0/05> P) معنادار بودکه نشان دهنده تاثیر مثبت تقویت حافظه کاری بر تفکر واگرا است. ولی درتفکر همگرا(0/05< P)تفاوت بین گروه ها معنادار نبود، که نشان دهنده این است که تقویت حافظه کاری بر تفکر همگرا تاثیر ندارد. تفاوت امواج درناحیه پس سری در تفکرواگرا و تفکرهمگرا، معنادار (0/05> P) بود، که نشان دهنده این است که توان نسبی امواج آلفا و تتا در تفکر واگرا با افزایش و در تفکر همگرا با کاهش همراه است. نتیجه گیری: باندهای فرکانسی آلفا و تتا باخصائص شناختی معین از جمله تفکر واگرا و همگرا مرتبط هستند. این مطالعه می‌تواند تأثیرات طولانی‌مدت تقویت حافظه کاری را بررسی کند. دیگر اینکه تغییرات باندهای فرکانسی آلفا و تتا تحت تاثیر تکالیف تفکر واگرا و همگرا در نواحی پیش پیشانی، گیجگاهی وپس سری مورد تایید قرار گرفت. یافته‌های تحقیق می‌توانند برای شکل گیری پروتکل‌های مؤثرتری برای تقویت توانایی‌های مغزی، مورد استفاده قرار گیرند