محمد راسخ مهند

در چارچوب رویکرد پردازشی به نحو که نخستین بار توسط هاکینز (1994؛ 2004) مطرح شد، پردازش به عنوان یک تببین نقشی کارآمد برای همه ی پدیده های نحوی هم چون توالی سازه ها و حرکت مورد نظر قرار گرفته است. ساختار زبانی به گونه ای شکل می گیرد که پیچیدگی پردازشی را تا حد ممکن تسهیل کند و منجر به بهره وری کاربرد زبان گردد. به نظر می رسد عملکرد آن بخش از نظام بازنمایی زبانی که منجر به صورت بندی مفاهیم زبانی از طریق فرایند دسترسی واژگانی می شود تحت نظارت سازوکارهای پردازشی صورت می گیرد. سازوکارهای پردازشی آن چنان که هاکینز (1994) مطرح می سازد روالی است که شناسایی (و تولید) ساختارهای دستوری را به گونه ای بهره ور و با بیشینه ی سرعت ممکن می سازد. صورت بند به گونه ایی برنامه ریزی شده که بارپردازشی را تا حد ممکن کاهش دهد. بنابراین، برخی قاعده مندی های چیدمانی و محدودیت های دستوری در توالی سازه ها و پدیده های نحوی از جمله حرکت در نتیجه ی کارکرد بی نقص این مرحله از پردازش گر زبانی انسان ایجاد شده اند. هدف این پژوهش بررسی اساس پردازشی پدیده های موصولی سازی و قلب نحوی و هم چنین مطالعه ی تأثیرات وزن دستوری در چیدمان سازه ها در زبان فارسی با بهره گیری از شواهدی از آزمایش های رفتاری (تحلیل ردیاب چشمی و آزمایش خوانش خودتعیین) است. در آزمایش ردیاب چشمی، دو مجموعه جمله در دو سطح وزنی و دو آرایش نحوی (هر مجموعه شامل 40 جمله) برای 30 شرکت کننده ارائه شد. در آزمایش خوانش خودتعیین دو مجموعه ی جمله هریک شامل 24 جمله در سه سطح وزنی (سبک، متوسط و سنگین) و دو سطح ساختاری (سازه های پیش فعلی بی نشان و سازه های پسافعلی) به 40 شرکت کننده ی فارسی زبان نمایش داده شد. پرسش های که انگیزش انجام این پژوهش واقع شد عبارتند از این که آرایش های ساختاری متفاوت جملاتی که دارای شرایط صدق یکسان هستند چه تغییری در سطح پردازشی ایجاد می کند. هم چنین دیگر پرسش مطرح این است که آیا افزایش وزن دستوری می تواند احتمال وقوع حرکت نحوی را افزایش دهد یا خیر. پرسش های پایانی پژوهش این است که حرکت سازه های به لحاظ دستوری سنگین شامل بند موصولی و سازه های مقلوب چگونه از حیث ملاحظات پردازشی تبیین می گردد. بر همین اساس، چهار فرضیه در پژوهش حاضر شکل گرفت. پس از اجرای دو آزمایش پیش گفته، داده ها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه ی 22 تحلیل ش