مسعود رنجبرمبارکه

جنس Scrophularia L. یکی از بزرگ ترین جنس های تیره ی Scrophulariaceae است که شامل 300-200 گونه می باشد. Scrophularia یک جنس با پراکنش وسیع است که متعلق به قلمرو هولارکتیک بوده و مرکز تنوع اولیه ی آن در ناحیه ی ایران- تورانی قرار دارد. با مهاجرت گونه های این جنس به سمت شرق و غرب، دومین مرکز تنوع این جنس در چین و نواحی اطراف و مرکز تنوع ثانویه دیگر آن در اروپا یکی در ناحیه ی بالکان و دیگری در شبه جزیره ی ایبریا واقع شده اند. ایران به تنهایی با بیش از 60 گونه از این جنس، به عنوان بخش اصلی مرکز تنوع آن محسوب می شود. در بین گونه های جنس Scrophularia، تنوع برگ، نوع گل آذین، شکل و رنگ جام، وجود یا عدم وجود ناپرچمی و شکل ناپرچمی می تواند به عنوان صفت تشخیصی استفاده شوند. در این مطالعه، 53 گونه از این جنس برای ایران مورد بررسی قرار گرفت. نمونه های جمع آوری شده توسط نویسنده و استاد راهنما و نیز نمونه های نگهداری شده در هرباریوم های BASU، TARI، T و TUH به طور دقیق مورد مطالعه قرار گرفت. شناسایی نمونه ها با استفاده از فلورها، منوگراف ها و سایر منابع صورت گرفت. در این تحقیق، برای رفع برخی ابهامات و پیچیدگی های گونه های این جنس از صفات ریخت شناسی و ریز ریخت شناسی استفاده شد. پوشش کرکی سطح برگ در 41 گونه، ویزگی های دانه ی گرده در 41 گونه و ویژگی های دانه در 15 گونه با استفاده از میکزوسکوپ الکترونی مورد بررسی قرار گرفت. در نتیجه، یک گروه بندی طبیعی برای جنس Scrophularia تهیه شد. آنالیز PCA برای داده های ریخت شناسی و ریزریخت شناسی گونه های مورد مطالعه با استفاده از نرم افزار MVSP انجام شد. آنالیز مجموع داده های پوشش کرکی برگ، ویژگی های دانه و دانه ی گرده نشان داد که این صفات در توصیف گونه ای مفیدتر هستند و در تعیین حدود گونه ای و بخش بندی این جنس به تنهایی ارزش تاکسونومیکی ندارند. در این پژوهش، انواع مختلف پوشش کرکی برگ، دانه و دانه گرده تعیین شد. گروه بندی براساس داده های ریزریخت شناسی این صفات مصنوعی بوده و نمی تواند با روابط تبارزایشی گونه ها منطبق باشد. در تحقیق حاضر، چهار گونه احیا و دو گونه ی جدید معرفی شد. همچنین شش گونه ی دیگر به عنوان گونه ی جدید پیشنهاد می-شود. به علاوه، لکتوتایپ های مناسب برای برخی گونه ها تعیین گردید