مسعود رنجبرمبارکه

چکیده: جنس Verbascum L. یکی از مهم ترین جنس های تیره Scrophulariaceae است و شامل حدود 360 گونه در سراسر جهان و 44 گونه در ایران است. از بین 44 گونه گل ماهور تا کنون گزارش شده در ایران, 21 گونه بوم ویژه (7/47%) هستند که اغلب (93%) گونه های ایران- تورانی می باشند. رده بندی ها و گروه هایی که تا کنون معرفی شده به طور کامل نتوانستند تقسیم بندی طبیعی این جنس را بیان کنند. این مطالعه سیستماتیکی برای ارزیابی روابط بین گونه ای در میان گونه های گل ماهور در ایران بر پایه داده های ریخت شناسی، ریز ریخت شناسی و سیتوژنتیک انجام شد. نمونه های متعلق به 120 جمعیت از 18 گونه از گل ماهور (گونه های V. alceoides ,V. pseudodigitalis ,V. punalense ,V. oreophilum ,V. alepense , V. arbelense ,V. kochiiforme V. macrocarpum V. suworowianum, V. farsistanicum, V. lyprocarpum, V austroiranicum, V. straussii, V. nudicaule ,V. agrimoniifolium ,V. blattaria ,V. phoeniceum ,V. assurense) از سراسر ایران از سال 1391 تا 1394 جمع آوری شد. در استان های آذربایجان غربی و شرقی، مازندران، گیلان، قزوین، مرکزی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، همدان، لرستان، خورستان، فارس، کرمان، چهارمحال بختیاری، کهگیلویه و بویراحمد و سیستان و بلوچستان جمع آوری های موفقی صورت پذیرفت. نتایج هر بخش با استفاده از نرم افزار PAS ورژن 14/3 آنالیز شد. مطالعه ریخت شناسی با استفاده از 93 ویژگی ریخت شناسی رویشی و زایشی کمی و کیفی انجام شد. مطالعه ریز ریخت شناسی کرک با اسـتفاده از 80 ویژگی ریز ریخت شناسی کمی و کیفی بر روی 15 گونه (58 جمعیت)، مطالعه ریزریخت شناسی دانه گرده با استفاده از 7 ویـژگی ریخت شناسی کمی بر روی 17 گونه (63 جمعیت) و مطالعه ریزریخت شناسی دانه با استفاده از 6 ویژگی ریخت شناسی کمی و کیفی بر روی 17 گونه (117 جمعیت) صورت گرفت. علاوه براین، داده های کروموزومی شامل تعداد کروموزوم های میوز و سطح پلوئیدی از بررسی سلول های میوزی غنچه های گل بر روی 7 گونه (25 جمعیت) به دست آمد. نتایج ریخت شناسی پلیمورفیسم بالایی را درون و مابین جمعیت های یک گونه نشان داد. تفاوت های بین افراد گاه تا حدی بالا است که لزوم معرفی تاکسون های جدید حتمی می باشد. گاه تنوع تا حدی پیش رفته که تفاوت هایی با شرح اصلی تیپ پیدا نموده که در این صورت شرح نمونه اصلاح گ