مهرداد نغزگوی کهن

چکیده: مطابقه که یکی از مهم ترین مقولات صرفی - نحوی در حوزه ی زبان شناسی است، به هماهنگی نظاممند بین ویژگی های صوری و معنایی یک عنصر و ویژگی های صوری عنصر دیگر اشاره دارد. دستگاه مطابقه در هر زبانی از شش عنصر مهم تشکیل شده است که عبارتند از:کنترل کننده، هدف، حوزه، مشخصه، ارزش و شرط مطابقه. کنترل کننده عنصری است که مطابقه را تعیین می کنند. هدف که شکل آن توسط کنترل کننده تعیین می گردد. حوزه ی مطابقه یا محیط نحوی که در آن مطابقه رخ می دهد(به عنوان مثال بند). مشخصه یا مقولات مطابقه که شامل شمار، شخص، جنس دستوری و ... می باشد. ارزش که تقسیم بندی های ریزتر مشخصه است. شرایط یا عوامل بیرونی که بر محیط مطابقه تأثیر می گذارند. دستگاه مطابقه در زبان های مختلف دارای گوناگونی بوده و میزان آن نیز بسته به عوامل خاصی، از زبانی به زبان دیگر متفاوت است که با توجه به بافت مطابقه می تواند اجباری، اختیاری و یا اجتنابی باشد. با توجه به اهمیت شناسایی و مطالعه این عوامل در گویش های ایرانی، به ویژه گویش های در معرض نابودی، تلاش شده است تا در پژوهش پیکره بنیاد حاضر که به روش توصیفی-تحلیلی انجام شده، دستگاه مطابقه و حالت نمایی در گویش زین آبادی بررسی شود. بدین منظور پیکره ای نوشتاری با 9881 بند فعلی گردآوری شد. و داده های پژوهش بر پایه ی نظریه ی «مطابقه ی متعارف» کربت (2001) که شامل 19 معیار است و همچنین براساس عامل های زبانی و فرازبانی (از جمله عوامل نحوی، معنایی و اجتماعی-زبانی) مؤثر در ایجاد مطابقه ی نامتعارف که توسط نغزگوی کهن (1392) مطرح گردیده است، بررسی گردید. تحلیل داده ها نشان داد که زین آبادی دارای سیستم ارگتیو گسسته می باشد که تابعی از زمان دستوری است که در ستاک افعال متبلور می شود که در آن فعل های گذشته ی متعدی دارای الگوی مطابقه ی مفعولی و در بقیه ساخت ها از الگوی مطابقه ی فاعلی پیروی می-کنند. در بررسی میزان مطابقه ی متعارف در این گویش مشاهده نمودیم که در3364 بند فعلی موجود در پیکره که معادل 05/34 درصد از کل بندهای فعلی پژوهش است، هدف با کنترل کننده دارای تطابق نحوی و معنایی است و در 6517 بند فعلی که معادل 95/65 درصد از کل بندهای بررسی شده است هدف و کنترل کننده تطابق نحوی و یا معنایی ندارد؛ بنابراین مطابقه در گویش زین آبادی به سمت نامتعارف آن میل دارد. در بین بندهای فعلی دارای مط