محسن نائل

چکیده: تاثیر نوع مدیریت اراضی بر نحوه عملکرد خاک در اکوسیستم، از طریق مطالعه و ارزیابی تغییرات شاخص های کیفیت خاک امکان پذیر می باشد. این گونه مطالعات که با هدف حفظ و بهبود کیفیت منابع اراضی انجام می گیرد، امکان شناسایی مدیریت های پایدار و به دنبال آن پیش گیری از تخریب فزاینده خاک را فراهم می سازد. هدف از این پژوهش بررسی اثر روش های مختلف خاک ورزی (بدون خاک ورزی، خاک ورزی حداقل و خاک ورزی مرسوم) و حضور و عدم حضور گیاه پوششی، پس از 4 سال اعمال این تیمارها، بر برخی شاخص های کیفیت خاک و عملکرد زراعی آفتابگردان می باشد. این پژوهش به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با اعمال تیمار های مختلف خاک ورزی و گیاه پوششی (کلزا) در زراعت آفتابگردان به عنوان گیاه اصلی در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه بوعلی سینا واقع در روستای دستجرد انجام شد. شاخص های کیفیت خاک ( شامل کربن آلی، کربن فعال، کربن خاکدانه ای، شاخص مدیریت کربن، ازت، فسفر فراهم، پتاسیم فراهم؛ میانگین وزنی قطر خاکدانه ها و وزن مخصوص ظاهری؛ تنفس پایه و فعالیت آنزیم های پروتئاز و فسفاتاز) در سه زمان، شامل قبل از کشت گیاه پوششی، قبل از کشت گیاه اصلی و بعد از برداشت گیاه اصلی، تعیین شد. بعلاوه، اجزاء عملکرد آفتابگردان (شامل وزن صد دانه، ارتفاع بوته، قطر طبق، درصد پوکی دانه و عملکرد زیستی گیاه) در پایان فصل زراعی اندازه گیری شد. طبق نتایج بدست آمده میزان تنفس پایه، کربن آلی، کربن فعال، کربن خاکدانه ای، عناصرغذایی پرمصرف (NPK) و آنزیم های فسفاتاز و پروتئاز در تیمار خاک ورزی حداقل و حضور گیاه پوششی بیشترین مقدار را داشت. بعد از تیمار خاک ورزی حداقل، در تیمار بدون خاک ورزی و حضور گیاه پوششی بیشترین مقدار شاخص های کیفیت خاک اندازه گیری شد. تیمار خاک ورزی مرسوم و بدون گیاه پوششی در میان تیمارها کمترین مقادیر شاخص های اندازه گیری شده را داشت. ماده آلی تحت تاثیر تیمارهای خاک ورزی حفاظتی (خاک ورزی حداقل و بدون خاک ورزی) و حضور گیاه پوششی افزایش چشم گیری داشت (کربن آلی و کربن فعال به ترتیب در تیمار بدون خاک رزی با گیاه پوششی از 66/0 درصد به 84/0 درصد و 1368 میلی گرم بر کیلوگرم به 1376 میلی گرم بر کیلوگرم، و در تیمار خاک ورزی حداقل با گیاه پوششی از 73/0 درصد به 1 درصد و 1370 میلی گرم بر کیلوگرم به 1377 میلی گرم بر کیلوگرم رسید)