خیام با زمان دو رابطۀ مجزا و مکمل دارد. رابطۀ اولْ علمی و ناظر به تصاحب زمان است. محصول آن، تقویم ارجمند جلالی است که هم دقیق ترین تقویم در مقیاس جهانی و هزاره ای به شمار می رود و هم ماناترین یادگار حکیم برای ایرانیان است. رابطۀ دوم خصلتی روان شناختی دارد و مبتنی است بر تعلیق زمان با بیرون فکندن خویش از آن، با نشاندن زمانی روانی به جای زمان کیهانی. این وجه دیگری از تسلط بر زمان است. نه روی کاغذ و در قالب تقویمی که کلیت زمان را یک جا مهار می کند، بل از راه تصرف مرحله به مرحلۀ اکنون های متوالی. این تصرف تدریجی را به دو شکل می توان تحلیل کرد.
