یکی از جنبههای اصلی در شناخت فرهنگهای گذشته، مطالعه و تحلیل آثار سفالی مراکز استقراری است که بررسی آن نقش مهمی در روشن شدن وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن دارد. در بررسی باستانشناسی محوطههای استقراری دوران اسلامی دشت همدان در سال 1399 ه.ش.، طیف وسیعی از قطعات سفالی موسوم به نقاشی زیرلعاب تکرنگ و چندرنگ با ویژگیهای فنی و هنری مختلف بهدست آمد که مطالعه این دسته از آثار را بیش از پیش مورد توجه نگارندگان قرار داد. با توجه به تأثیرپذیری فرهنگهای سفالگری حوزۀ جغرافیایی فرهنگی همدان از مناطق بزرگ سفالگری دوران اسلامی، بررسی ویژگیهای فنی و هنری سفالهای منقوش زیرلعابی دشت همدان در سدههای میانی اسلامی و شناخت مراکز تأثیرگذار در هنر سفالگری این منطقه مهمترین مسئلهای است که در جریان این پژوهش باید به آن پرداخته شود. از اینرو، هدف اصلی این نگارش شناسایی ویژگیهای هنری و فنی قطعات سفالی منقوش زیرلعابی مکشوفه از دشت همدان است که این فرآیند از طریق مطالعه دادههای باستانشناختی حاصل از بررسیهای نوین صورت گرفته است. در انجام پژوهش حاضر، روش تحقیق توصیفی تحلیلی و گردآوری اطلاعات بهصورت اسنادی و تطبیق میدانی یافتههای این حوزۀ فرهنگی با سایر مناطق صورت گرفته است. بنابر نتایج پژوهش آثار سفالی منقوش زیرلعابی مورد مطالعه، بین سدههای 9 6 ه.ق. در قالب گونههای قلم مشکی زیرلعاب فیروزهای، آبی سفید و سبک سلطانآباد در مناطق غربی فلات ایران رایج بوده است. از نظر شکل، مضامین نقوش و روشهای لعابدهی از تنوع قابل توجهای برخوردار بوده و دارای وجوه اشتراک فنی و هنری با سفالهای دیگر مناطق همعصر بهویژه حوزۀ جغرافیایی فرهنگی غرب و شمال غرب ایران است.
