دشت همدان از دیرباز به لحاظ اقلیم آن و قرار گرفتن بر سر مسیرهای ارتباطی مهم، از جایگاه ویژهای در جغرافیای منطقه برخوردار بوده است. این حوزۀ جغرافیایی فرهنگی یکی از مناطق حاصلخیز بخش غربی فلات ایران به شمار میآید که در نتیجه آبرفت کوهستان الوند شکل گرفته و در محدودۀ جغرافیایی حوزۀ رودخانه قرهچای و بخش شرقی زاگرس مرکزی واقع شده که همواره دارای روان آبها و زمینهای حاصلخیز جهت کشت آبی و دیمی است. توجه به همدان از سوی حکام آل زیار و آل بویه، نشان از اهمیت آن بهواسطه جایگاه ویژۀ آن در ایالت جبال داشته است. در طول تاریخ عبور شاهراههای شاخص از سطح منطقه و پیوند آن با شرق و غرب فلات ایران بر اهمیت این حوزۀ فرهنگی بیش از پیش افزوده است. بررسی جایگاه جغرافیایی این منطقه و طرح فضایی شهر همدان در سدههای نخستین اسلامی، از جمله مسائلی است که در جریان این نگارش باید بدان پرداخته شود. ازاینرو، هدف این پژوهش بررسی وضعیت جغرافیایی و شهری همدان در قرون اولیه اسلامی با بهرهگیری از مدارک تاریخی است. این پژوهش از نوع تحقیقات تحلیل تاریخی و جمعآوری اطلاعات از نوع اسنادی است. طبق تقسیمات متون جغرافیایی کهن، همدان در مرکز ایالت جبال و سرزمین پهلویین، در اقلیم چهارم قرار داشته است. بنابر نتایج پژوهش، شهر همدان در سدههای نخستین اسلامی همچون شهرهای اسلامی دارای کهندژ، شارستان، رَبَض با چندین دروازه بوده است. به لحاظ شکل، دارای ساختار فضایی پراکنده بوده است؛ بدین شکل که هر یک از ساختارهای اصلی شهر در نقاط مختلف آن قرار داشتند.
