در جریان مطالعات باستانشناسی ابنیه اسالمی دشت همدان در سال ،1391 قالع اربابی برجای مانده در سطح منطقه توسط نگارنده اول برای نخستینبار مورد بررسی قرار گرفت. این قالع از جمله قالع دشتی هستند که طی سدههای متأخر اسالمی )از اوایل دوره قاجاریه تا پهلوی اول( به دلیل ضعف حکومت مرکزی و هرج و مرج های ناشی از آن، و نیز با هدف اقامت و سکونت خوانین محلی و اطرافیانشان، احداث شدهاند. در این پژوهش، قالع مذکور با هدف بررسی ساختارهای معماری و تزئینات به کار رفته در آنها، علل شکلگیری، نقش آنها در امنیت منطقه در دوران قاجاریه و همچنین تحلیل شاخصههای بارز مشترک در میان آنها، مورد مطالعه و بررسی قرار گرفته است. پژوهش حاضر با رویکرد »میدانی ـ توصیفی ـ تحلیلی«، به تبیین وضعیت این دسته از بناها پرداخته است. روش گردآوری اطالعات در این پژوهش متکی بر مطالعات کتابخانهای و بررسیهای میدانی است. بنابر نتایج پژوهش،در ساخت قلعههای منطقه، همچون تمامی قالع دشتی، تپههای طبیعی و بلندیها به جهت اشراف به مناطق پیرامون و توان دفاعی بهتر، مورد توجه خاص بوده است. یکی از ویژگیهای عمده قلعههای اربابی مورد مطالعه، بهرهگیری متفاوت از سازه برج در بنای قالع است که در طول زمان از کارکردهای متفاوتی چون سکونت و دیدهبانی برخوردار بودهاند. عمده تزئینات قالع مورد مطالعه در بخش اربابنشین بهخصوص در سرستون و پایه ستونهای ایوان و نیز در طرح گچبریهای داخل بنا است که با انواع نقشمایههای گیاهی به صورت طرحهای اسلیمی و ختایی اجرا شدهاند. این بناها با کارکردی به عنوان مراکز حکومتی محلیِ اَمن، در گذشته مورد توجه بودهاند.
