مجموعه آثار محوطه تاریخی قلعه جوق فامنین استان همدان از جمله آثار منحصر به فردی است که در منطقه ای بکر و در دره ای وسیع واقع شده است. در سال های اخیر در زمینه آثار فرهنگی محوطه مطالعاتی از سوی سازمان میراث فرهنگی این استان به صورت بررسی و شناسایی باستان شناسی مجموعه و نیز تعیین عرصه و حریم منطقه انجام گرفته است که با این حال، تاکنون به طور دقیق به تحلیل علمی وضعیت تاریخی مجموعه پرداخته نشده است. آثار و مواد فرهنگی موجود در جای جای این محوطه، طیفی از دوره اشکانی تا قرون میانه اسلامی را در بر می گیرد. وجود حجم وسیعی از آثار در سطح گسترده ای از منطقه و همچنین تنوع آثار و غنای داده های باستان شناختی مجموعه از جمله استودان های دستکند صخره ای با پیچیدگی های معماری منحصر بفرد (حفره های سنگی در دیوار صخره و در کف صخره)، مجموعه بناهای محوطه استقراری، گورستان تاریخی، برج سنگی (برج خاموشان)، بیانگر محوطه استقراری ـ مذهبی نسبتاً وسیع، بالغ بر 90 هکتار است. توصیف و معرفی باستان شناختی مجموعه آثار محوطه، تعیین کاربری، تحلیل ویژگی های ساختاری و مقایسه تطبیقی با نمونه های مشابه و موجود و در نهایت تاریخ گذاری نسبی مجموعه، مهمترین مسئله ای است که در جریان این پژوهش باید به آن پاسخ داده شود. بررسی وضعیت باستان شناختی و تعیین کاربری های احتمالی مجموعه آثار محوطه و همچنین عدم مطالعه موسع و یکپارچه این موضوع از سوی محققان، مهمترین ضرورت برای انجام این مقاله از سوی نگارندگان است. پژوهش حاضر با رویکرد «توصیفی ـ تطبیقی ـ تحلیلی»، به تبیین وضعیت مجموعه آثار محوطه پرداخته است. شیوه انجام پژوهش در این مقاله با دو صورت معمول در تحقیقات باستان شناسی، یعنی مطالعات کتابخانه ای و بررسی های میدانی صورت پذیرفته است.
