محمد خانجانی

چکیده: اعضای خانواده‌های Rhodacaridae و Laelapidae کنه‌های ادافیک ()ساکن خاک هستند که عمدتاً در چند سانتی‌متر اول سطح خاک و گاهی در نزدیکی ریشه‌های گیاهان میزبان یافت می‌شوند و از لارو حشرات، دم فنری، نماتد و همچنین کنه‌ها تغذیه می‌کنند. این خانواده ها برای استفاده در برنامه های کنترل بیولوژیکی آفت خاکی Rhizoglyphus در نظر گرفته شده اند. بسیاری از مطالعات بررسی اثرات شکارگری فردی را مورد بررسی قرارداده‌اند مثل جدول زندگی و ظرفیت شکارگری که یکی از عوامل مهم در ارزیابی کارایی شکارگرها، میزان تغذیه آن‌ها از طعمه است. بنابراین علاوه بر پارامترهای جدول زندگی باید از ظرفیت شکارگری نیز استفاده کرد.یکی دیگر از فاکتورهای شکارگرمناسب زمان زنده‌مانی بدون غذا است که سبب می‌شود شکارگر مدت زمان بیشتری آماده کنترل آفت گیاهی باشد. اما علاوه بر کارایی فردی نیاز به مطالعه برهمکنشها مختلف شکارگرها که سبب ایجاد اثراتی بر جمعیت طعمه و جمعیت خود شکارگر می‌شود وجود دارد.. برهم کنش‌های متعددی در طبیعت شناخته شده در که این میان به برهم کنش‌های بینابین و ترکیبی نظیر پدیده شکارگری درورن رسته‌ای اشاره نمود. شکارگری درون رسته‌ای در واقع تلفیقی از رقابت و شکارگری است. بنا براین در این پژوهش تصمیم به شناسایی گونه جدید، رفتارشناسی، جدول زندگی، ظرفیت شکارگری، گرسنگی، همخواری و شکارگری درون رسته‌ای دو گونه شکارگر Gaeolaelaps aculeifer Canestrini، 1884 و Protogamasellopsis rhizoglyphusi Amin & Khanjani، 2022، گرفته شد که نتایج زیر حاصل شد: در این بررسی کنه‌های مزرعه گلایول در قالب رژیم تغذیه‌ای گیاهخوار، پوسیده‌خوار و شکارگر در محدوده جغرافیایی شهرستان محلات استان مرکزی، مربوط به زیر راسته Mesostigmata، زیر راسته Prostigmata و کوهورت Astigmata در قالب 9 خانواده، 10 جنس و 14 گونه جمع‌آوری و شناسایی گردید. که از این تعداد یک گونه برای دنیا جدید است. گونه، Protogamasellopsis rhizoglyphusi sp. دهمین گونه از جنس Protogamasellopsis Evans & Purvis، 1987، بر اساس مراحل لارو، پروتونیمف، دئوتونمف و ماده بالغ جمع آوری و توصیف شده است. این گونه از خاک و بستر پیاز گلایول که با Rhizoglyphus echinopus Fumouze & Robin، 1868 و R. robini Claparède، 1869 آلوده شده بود، جمع آوری شد. کلیدی برای گونه های جهان از جنس Protogamasellopsis نیز ارائه شده است. جدول زندگی، رشد و باروری Gaeolaelaps aculeifer Canestrini، 1884 و Protogamasellopsis rhizoglyphusi Amin & Khanjani، 2022، با تغذیه از Rhizoglyphus echinopus (Fumouze & Robin) و Carpoglyphus lactis (L). با ºC 25±1 با رطوبت نسبی 10 ± 60 درصد و در شرایط تاریکی مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که هر دو کنه شکارگر می توانند از دو طعمه شامل R.echinopus به عنوان یک آفت و C. lactis به عنوان غذای جایگزین برای شکارگران تغذیه و رشد ونمو کنند. زمان رشد ونمو مراحل نابالغ 12/12 روز G. aculeifer با تغذیه از R. echinopus، 05/9 P. rhizoglyphusi با تغذیه از R. echinopus،12/11 روز G. aculeifer با تغذیه از C.1actis و 17/9 روز P. rhizoglyphusi با تغذیه از C. lactis بود. طولانی ترین و کوتاه ترین زمان تخمگذاری ثبت شده 77/19روز G. aculeifer با تغذیه از R. echinopus و 67/17 روز P. rhizoglyphusi از C. lactis بود. متوسط طول عمر ماده‌ها 83/39 روز G. aculeifer با تغذیه از C. lactis و 89/35 روز P. rhizoglyphusi باتغذیه از C. lactis بود. میانگین تخمگذاری روزانه به ازای هر ماده از 90/2 G. aculeifer تغذیه شده از R.echinopus. 97/3 G. aculeifer تغذیه شده از C. lactis افزایش یافت. نرخ خالص تولیدمثلی (R0) کنه شکاری 96/18، 29/36، 31/36و 90/29 /G♀/♀ G. aculeiferبا تغذیه از R. echinopus، P. rhizoglyphusi با تغذیه از R. echinopus، G. aculeifer با تغذیه از C.1ctis و P. rhizoglyphusi با تغذیه از C. lactis بود. نرخ ذاتی افزایش (rm) مقادیر از136/0 d-1 (G. aculeifer با تغذیه از R. echinopus) تا 230/0d-1 (P. rhizoglyphusi تغذیه از (C. lactis بود. گرسنگی باعث از بین رفتن لاروها و پوره ها شد اما مقاومت خوبی در برابر گرسنگی نشان دادند. بهترین طعمه برای پرورش انبوه G. aculeifer تغذیه از C. lactis بود. بنابراین C. lactis طعمه جایگزین مناسب برای تخمگذاری و پرورش انبوه کنه شکارگر G. aculeifer و P. rhizoglyphusi بود. اما بهترین رژیم غذایی برای P. rhizoglyphusi تغذیه از کنه های پیازی (R. echinopus) بود. این پژوهش به ارزیابی ظرفیت شکارگری، شکارگری درون رسته‌ای، تحمل گرسنگی و همخواری پرداخته است. تمامی مراحل آزمایش دردمای 1±25 درجه سلسیوس و رطوبت نسبی 10±60% و در فنجان‌های پلاستیکی با ارتفاع و قطر چهار سانتیمتر که کف آنها با مخلوطی از گچ پاریس و زغال چوب (1:7) به عمق یک و نیم سانتی‌متر پوشیده شده است در تاریکی و با 30 تکرار انجام شد. از تخم و پوره کنه‌های پیاز (Rhizoglyphus echinopus) و کنه میوه خشک (Carpoglyphus lactis) به عنوان طعمه استفاده شد. نتایج نشان داد که در ظرفیت شکارگری بیشترین میزان تغذیه روزانه از تخم مربوط به کنه G. aculeifer با تغذیه از تخم C. lactis است وکمترین میزان تغذیه مربوط به پروتنمف کنه P. rhizoglyphusi با تغذیه از کنه پیاز است. همچنین بیشترین پوره شکار شده در بالغین مربوط به کنه میوه خشک با 24 پوره در روزکه توسط G. aculeifer شکار می‌شود وکمترین تعداد شکار پوره مربوط به P. rhizoglyphusi است که از 10 عددپوره کنه پیاز تغذیه می‌کند. تغذیه از پوره کنه‌های طعمه‌ اختلاف معنی داری با شاهد ندارد و از کیفیت مناسبی جهت بقا وتولید مثل برخوردار است. نتایج همخواری نشان داد که میزان بقا درکوهورت های تخم برای شکارگران در دسته های 20 تخم برای کنه P. rhizoglyphusi میزان 8/19 روز و برای دسته‌جات 30 عددی کنه G. aculeifer 1/24 روز بود. کنه های هم سن هرگز از یکدیگر تغذیه نکردند مگر در از لاشه یا زمان پوست اندازی که تحرک ومقاومت صفر میشود. گرسنگی باعث از بین رفتن پوره ها شد و هیچکدام به مرحله بعد نرفتن اما مقاومت خوبی در برابر گرسنگی نشان دادند.مدت زمان بقایا تحمل گرسنگی در کنه ماده G. aculeifer حداکثر 31 روز و کنه ماده P. rhizoglyphusi حداکثر 26 روز بود و به طور میانگین 16 تا 18 روز بدون غذا زنده ماندند. نتایج حاصل از رقابت درون رسته‌ای نشان داد که تغذیه دو گونه ازیکدیگرانجام‌میگیرد پس شکارگری دورن رسته‌ای متقارن است. تمام پروتمنف و دئوتونمف کنه‌های P. rhizoglyphusi در زمانی که غذا وجود ندارد توسط کنه شکارگر G. aculeifer خورده میشوند و تنها 7/6 درصد از کنه های ماده بالغ P. rhizoglyphusi موفق به شکست ماده های بالغ G. aculeifer شده اند. مهمترین دلیل آن جثه به مراتب کوچکترکنه P. rhizoglyphusiاست. زمانی که هر دوگونه کنه به همراه کنه طعمه وجود دارند بقا وزنده مانی P. rhizoglyphusi به بیش از 60 درصد می‌رسد.در بالغین نیز این میزان به بقای 100% برای هر دوگونه کنه بالغ ماده است. همچنین بیشترین میزان کنه ماده بالغ درتیمارشاهد وجود دارد و پس از آن 6/66 کنه بالغ P. rhizoglyphusi زمانی که مانع وجود دارد و در زمان بدون مانع بیشترین کنه ماده بالغ مربوط به کنه G. aculeifer با 8/31 عدد است. بر طبق نتایج حاصل میتوان بیان کرد که میزان تغذیه کنه G. aculeifer از کنه P. rhizoglyphusi در زمانی که مانع وجود ندارد به مراتب بیشتر است.