محمدرضا عبداللهی

امنیت غذایی مسئله‌ای بسیار مهم و اساسی در جهان است که متاسفانه تحت تاثیر تغییر نامطلوب شرایط آب و هوایی قرار دارد. در بین گیاهان زراعی، گندم گیاهی کم توقع و سازگار با شرایط نامطلوب محیطی است که از نظر اقتصادی یکی از مهم‌ترین غلات تامین کننده نیازهای غذایی بشر در جهان است. تنش خشکی مهم‌ترین تنشی است که هر ساله باعث کاهش رشد و عملکرد دانه در این محصول مهم زراعی می‌شود. به‌نژادی برای تحمل به تنش خشکی یک روش متداول و اقتصادی است. وجود تنوع ژنتیکی کافی، لازمه هر برنامه به‌نژادی است. صفات ریشه‌ای یکی از منابع بسیار مهم ژنتیکی متنوع می‌باشند که به‌طور معمول مرتبط با تحمل به تنش خشکی می‌باشند. جهت بهبود ژنتیکی عملکرد در گندم ارزیابی و گزینش برای صفات ریشه‌ای خویشاوندان وحشی گندم، به-عنوان یکی از منابع ژنی مقاومت به تنش‌های محیطی، منجر به پاسخ به گزینش خواهد شد. جهت رسیدن به هدف فوق، صفات مختلف ریشه‌ای در ده اکوتیپ‌ مختلف آجیلوپس تائوشی، درقالب طرح بلوک‌های‌کامل تصادفی و در طی دو دوره آزمایشی متوالی ارزیابی شدند. نتایج تجزیه همبستگی نشان داد که عملکرد دانه فقط با صفت نسبت وزن خشک ساقه به ریشه همبستگی مثبت و معنی‌دار (p≤0.05) داشت. این در حالی بود که این صفت با صفات ریشه‌ای وزن خشک ریشه، طول ریشه اصلی ، سطح ریشه و نسبت وزن خشک ساقه به وزن خشک ریشه همبستگی منفی و معنی‌داری (p≤0.05) نشان داد. طبق نتایج رگرسیون گام به گام، به ترتیب صفت وزن خشک ریشه، نسبت وزن خشک ساقه به وزن خشک ریشه و طول ریشه اصلی با ضرایب رگرسیونی منفی، به‌عنوان مهم‌ترین صفات موثر بر تغییرات عملکرد دانه وارد مدل رگرسیونی شدند. طبق نتایج تجزیه مولفه‌های اصلی اکوتیپ‌های A19 و A20، به‌عنوان اکوتیپ‌های مطلوب، بیش‌ترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. همچنین از بین کلیه صفات، صفت نسبت وزن خشک ساقه به ریشه، هم‌راستایی بیش‌تری را عملکرد دانه نشان داد. اکوتیپ‌های ‌A16‌، A17 و A15، به عنوان حساس‌ترین ژنوتیپ‌ها در شرایط تنش خشکی، دارای سطوح بالایی از صفات زیرزمینی شامل حجم ریشه اصلی، قطر ریشه، نسبت وزن خشک ریشه به ساقه و سطح ریشه بودند. بنابراین، انتخاب مبتنی بر مقادیر بینابین صفات ریشه‌ای، منجر به شناسایی اکوتیپ های متحمل به خشکی برای برنامه های آینده تولید گندم می شود. نتایج بدست آمده بیانگر این بود که ژنوتیپ‌هایی که بخش عمده‌ای از مواد فتوسنتزی خود را به بخش‌های زایشی، از جمله دانه‌ها، اختصاص می‌دهند، تحت شرایط تنش خشکی از آب محدودی که در اختیار دارند بیش‌ترین بهره‌برداری در جهت تولید دانه را می‌کنند و لذا کارایی مصرف آب بیش‌تری خواهند داشت.