ولین گام جهت موفقیت در هر برنامه به نژادی، ارزیابی تنوع ژرم پلاسم و برآورد پارامترهای ژنتیکی مرتبط با تنوع در صفات مختلف می باشد. اهداف اصلی این تحقیق، ارزیابی 20 ژنوتیپ نخود با استفاده از روش های مختلف آماری، برآورد برخی از پارامترهای ژنتیکی صفات مهم اگرومورفولوژیکی و شناسایی مهم ترین صفات موثر بر افزایش عملکرد دانه آنها بود. جهت رسیدن به این اهداف، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار تحت شرایط دیم در مزرعه پژوهشی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان- ایستگاه سنندج در سال زراعی 1392-1391 انجام شد. هرچند که مقدار زیاد مؤلفه اول و عامل اول، به عنوان " مؤلفه یا عامل عملکرد و اجزای عملکرد"، مورد نظر بود، ولی مقدار بینابین مؤلفه دوم و عامل دوم، به عنوان " مؤلفه یا عامل رشد رویشی" پیشنهاد شد. بیش ترین هم راستایی مثبت صفات با مؤلفه و عامل اول، به ترتیب مربوط به زیست توده، عملکرد دانه در بوته، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته بود که بر این اساس، صفات زیست توده، تعداد غلاف در بوته و تعداد دانه در بوته، به عنوان مهم ترین صفات موثر بر افزایش عملکرد دانه تحت شرایط دیم شناخته شدند. به طور معکوس، افزایش بی رویه صفت تعداد شاخه اصلی در بوته، بیش ترین ارتباط منفی را با مؤلفه و عامل اول، یعنی با عملکرد دانه، نشان داد و به عنوان نامطلوب ترین صفت با تأثیر منفی بر عملکرد دانه در شرایط این آزمایش شناسایی شد. پراکنش مطلوب ژنوتیپ ها در هر چهار ناحیه بای پلات ها بیانگر وجود تنوع ژنتیکی بالا در بین آنها بود. از بین صفات مورد نظر، صفات وزن صد دانه، زیست توده و عملکرد دانه بیش ترین تنوع ژنتیکی را نشان دادند. نتایج تجزیه خوشه ای بیانگر این بود که خوشه دوم، به عنوان "خوشه عملکرد دانه"، دارای بیش ترین فاصله ژنتیکی با اعضای خوشه سوم بود که انجام تلاقی بین ژنوتیپ های این دو خوشه، منجر به بروز تنوع چشم گیری در اولین نسل تفرق خواهد شد. نتایج تجزیه تابع تشخیص، صحت گروه بندی تجزیه خوشه ای را به طور صد در صد تأیید نمود. طبق نتایج این آزمایش، انتخاب برای مقدار بیش تر صفات زیست توده، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در بوته و مقدار کم تر تعداد شاخه اصلی در بوته، منجر به بهبود عملکرد دانه تحت شرایط دیم خواهد شد. از بین صفات، وزن صد دانه و زیست توده دارای بیش ترین تنوع ژنت
