موسی اعظمی

سیاست افزایش تولید در بخش کشاورزی بدون توجه به حجم و نوع مصرف سموم و کودهای شیمیایی نگرانی های زیست-محیطی زیادی را به همراه داشته، به طوری که اغلب تحقیقات، ناپایداری استفاده از منابع اکولوژیکی در این بخش را تأیید کرده اند. در این رابطه با توجه به تنوع اثرات زیست محیطی کشاورزی نظیر تخریب منابع اکولوژیکی، روش های مختلفی برای ارزیابی اثرات زیست محیطی به وجود آمده و توسعه یافته است. یکی از مدل های کمّی مهم در این زمینه، تحلیل ردپای اکولوژیکی است که چشم انداز پایداری قوی را در نظر دارد و استفاده از آن در کشاورزی موضوعی جدید و در حال تکامل است که در این تحقیق مورد تأکید قرار گرفته است. برای ارزیابی ردپای اکولوژیکی اراضی تحت کشت گندم آبی در منطقه مورد مطالعه از شاخص های مختلفی استفاده شده است. در این تحقیق، 370 نفر از کشاورزان عضو تعاونی های تولید کشاورزی و نظام که همزمان با استفاده از دو سیستم؛ خاک ورزی حفاظتی و مرسوم (رایج)، مراحل کاشت و برداشت گندم آبی را انجام می دادند، به عنوان نمونه برای ارزیابی ردپای اکولوژیکی گندم آبی در سال زراعی 93-92 در استان همدان انتخاب شدند. بعلاوه از شاخص توان اکولوژیکی با دو روش روی هم گذاری نقشه ها در محیط GIS و نمونه برداری از خاک نیز برای ارزیابی توان اکولوژیکی اراضی کشاورزی استان استفاده شد. برای تحلیل داده ها نرم افزارهای، Excel، Spss، GIS، Choice Expert و Surfer9 مورد استفاده قرار گرفتند. نتایج پژوهش نشان داد که ردپای اکولوژیکی بر حسب مصرف نهاده ها در سیستم کشت مرسوم (رایج)، 96/2 و در سیستم کشت حفاظتی، 84/2 معادل هکتار جهانی می-باشد. آزمون مقایسه میانگین نشان داد که بین میانگین نمره ردپای اکولوژیکی در سیستم خاک ورزی حفاظتی با سیستم مرسوم (رایج)، تفاوت معنی داری در سطح 05/0 وجود دارد. یافته های تحلیل کلاستر نیز نشان داد که ردپای اکولوژیکی بیش از 70 درصد از کشاورزان در سطح اثرات ناپایداری زیاد و بقیه در سطح ناپایداری کم قرار دارند. نتایج روش روی هم گذاری نقشه ها نشان داد که در میان فاکتورهای مورد بررسی، اسیدیته و شوری خاک به ترتیب با وزن نهایی 313/0 و 228/،0 مهم ترین فاکتور های اثرگذار بر توان اکولوژیک اراضی کشاورزی استان هستند. نتایج حاصل از تحلیل داده های مربوط به نمونه برداری از خاک نیز تایید کرد که اسیدیته و شوری خاک، طی گذشت زمان،