دکتر لیلا هاشمیان

زمینه و هدف:مصباحالارواح نام سفرنامهای خیالی به جهانی دیگر است که سراینده آن را شمسالدین محمد بردسیری و یا اوحدالدین کرمانی دانستهاند. در سال1344سیدضیاءالدین سجادی، یک مثنوی638بیتی را به نام »ختمالغرائب« و منسوب به خاقانی معرفی کرد و بچاپ رساند. بعدها برخی پژوهشگران در رابطه با نام و نویسنده این مثنوی ابهاماتی را مطرح کردند و نظرات گوناگونی ارائه شد. در پژوهش پیش رو کوشیده شده اثبات شود نویسنده این مثنوی و مثنوی مصباحالارواح یک شخص بوده است. روش مطالعه:پژوهش پیش رو مطالعهای نظری است و به شیوه توصیفی-تحلیلی انجام شده است. در این تحقیق بر مبنای حدسیات مطرحشده، بین مصباحالارواح و مثنوی638بیتی در سه سطح فکری، زبانی و ادبی مقایسهای سبکشناسانه انجام شده است. جامعۀ موردمطالعه، مثنوی »مصباحالارواح« به تصحیح بدیعالزمان فروزانفر، چاپشده در»یادنامۀ مفاخر کرمان2: شمس بردسیری« و »ختمالغرائب مثنوی منسوب به خاقانی« به اهتمام ضیاءالدین سجادی چاپشده در »فصلنامۀ فرهنگ ایرانزمین« بوده است. یافتهها:با مقایسۀ سبکشناسانه میان دو اثر مذکور مشخص میشود که در قلمرو زبانی دایره واژهها و ساخت نحوی جملات، مشابهتهایی دارند؛ از جمله آنکه واژههای ایجادشده بوسیلۀ خود شاعر در هر دو اثر یافت میشود. همچنین در قلمرو ادبی ترتیب بسامدی استفاده از انواع آرایههای ادبی تا حد زیادی در هر دو اثر یکسان است. در قلمرو فکری نیز موضوعات کلیدی مثنوی638 بیتی، در لابلای موضوعات مصباحالارواح یافت میشوند. نتیجهگیری:با توجه به مشابهتهای یافتشده، این نتیجه قابل دریافت است که دو اثر مذکور سروده یک نفر هستند و پیشرفتهای زبانی و ادبی در مصباحالارواح نشاندهنده آن است که مثنوی638بیتی حاصل دوران کمتجربگی، و مصباحالارواح حاصل دوران پختگی شاعر است؛ البته هویت این شاعر همچنان محل ابهام است و تعیین اینکه شمس بردسیری نویسنده این دو اثر است و یا اوحدالدین کرمانی، موضوع پژوهشی دیگر میتواند باشد