مفهوم خردمندی در متون فلسفی ، دینی و ادبی نظیر اوستا، مینوی خرد، شاهنامه، گلستان، بوستان، کلیله و دمنه، دیوان ناصر خسرو، تاریخ بیهقی و .... قدمتی دیرینه دارد. پیچیدگی مفهوم خرد بر اساس فرهنگ ها به این منجر شده که تا کنون تعریف جامعی از سوی نظریه پردازان بیان نشود؛ با وجود این ، در این زمینه که خردمندی مشتمل بر دانش، بینش، تأمل و تلفیق منافع فرد با رفاه دیگران استف نوعی توافق کلی وجود دارد. از آنجا که ادبیات به دلیل ماهیت و حوزه کسترده اش با سایر رشته های علوم انسانی همچون روان شناسی، تناسب موضوعی دارد و بافت فرهنگی جوامع نقش مهمی در شکل گیری مفهوم خرد و خردمندی ایفا می کند این پژوهش به بررسی تطبیقی ویژگی های رفتار خردمندانه در شخصیت سلطان مسعود غزنوی در کتاب تاریخ بیهقی بر اساس مدل سه بعدی خرد آردلت، به منظور رسیدن به تعریفی از خرد بر اساس فرهنگ ایراین پرداخته است. این پژوهش در چهارچوب رویکرد توصیفی و تحلیل کیفی و با توجه به منابع کتابخانه ای انجام شده است. حوادث و ماجراهای تاریخ بیهقی با روش تحلیل محتوا و با استفاده از سه فرایند پیاده سازی، کدگذاری باز و کد گذاری انتخابی مورد ارزیابی قرار گررفته است و مشخص شده است که در نظریه نکته سنج بیهقی ، سیاست یا اداره خردمندانه و تدبیرآمیز ملک و مولفه هایی که برای خرد اندیشی عملی پادشاه بر میشمارد با نظریه های جدید روان شناسی و از جمله نظریه خرد سه بعدی آردلت منطبق است
