کریم نادری مهدیی

پژوهش کاربردی حاضر که با هدف طراحی الگوی مدیریت پایدار منابع آب در بخش کشاورزی استان همدان انجام گرفت، از نوع تحقیقات آمیخته(کمی- کیفی) بوده و طی چهار فاز اصلی به انجام رسید. فاز اول، شامل گردآوری داده های ثانویه برای ارزیابی وضعیت واقعی و موجود منابع و مصارف آبی در بخش کشاورزی بود. در فاز دوم با استفاده از نقشه های GIS نقاط بحرانی آب و عوامل موثر بر ایجاد فقر آبی، برای هر بخش از منطقه ی مورد مطالعه مشخص کردید. در فاز سوم ابتدا بر اساس مدل DPSIR نشانگرهای مربوط به محرک- فشار-وضعیت-اثر-پاسخ استخراج گردید. سپس بر اساس مدل پارادایمی اشتراوس و کوربین ارتباط بین آن ها با علت ها، شرایط زمینه ای، شرایط مداخله گر، راهبردها و اقدامات، و پیامدهای مدیریت پایدار آب مشخص شد. در نهایت بر اساس رویکرد تلفیقی (مدل DPSIR و مدل پارادیمی استرواس و کوربین) به طراحی الگوی مدیریت پایدار آب کشاورزی پرداخته شد. سرانجام در فاز چهارم الگوی تلفیقی طراحی شده از دیدگاه 15 تن از کارشناسان و متخصصان حوزه ی آب با استفاده از ابزار پرسشنامه اعتبارسنجی شد. جامعه آماری این مطالعه را 130 نفر از کارشناسان و متخصصان حوزه آب در سطح استان همدان تشکیل دادند که در مرحله کیفی تعداد 35 تن به شیوه هدفمند و با استفاده از مصاحبه نیمه ساختارمند مورد پرسش قرار گرفتند. ابزار پژوهش در مرحله ی کمی، پرسشنامه ای محقق ساخته بود که پایایی پرسشنامه، پس از رواسازی توسط گروه متخصصین، به وسیله آزمون آلفای کرونباخ مورد بررسی قرار گرفت و میزان آلفا برای قسمت های مختلف پرسشنامه نشان دهنده پایایی مناسب ابزار سنجش تحقیق بود. نتایج نشان داد که مقادیر شاخص فقر آب کشاورزی (AWPI) در دامنه ی 51/38 تا 03/56 در استان همدان متغیر است که بیشترین آن مربوط به شهرستان تویسرکان و کمترین آن مربوط به شهرستان ملایر می باشد. نمره شاخص AWPI برای تمام شهرستان ها به جزء تویسرکان، از میانگین 50 پایین تر بود؛ بنابراین همه ی شهرستان ها به جزء تویسرکان را می توان به عنوان «فقیر آب کشاورزی» نام نهاد. متوسط شاخص فقر آب کشاورزی (AWPI) برای استان همدان 55/40 به دست آمد که نشان دهنده ی آن است که استان همدان در مولفه های مورد بررسی دچار فقر آبی است. نتایج حاصل از تحلیل روابط بین متغیرهای مستقل (محرک-فشار-وضعیت-اثر-پاسخ) و وابسته (مدیریت پایدار آب کشاورزی) با اس