سنگ در معماری یک عنصر مهم و لاینفک می باشد که به دلیل استحکام و مقاوت بالا از دیرباز مورد استفاده بشر قرار گرفته است. استفاده از سنگ تراشیده در معماری ایران به هزاره اول ق.م بر می گردد، با روی کار آمدن هخامنشیان، پدیده تازه ای که با گسترش فرمانروایی پارس ها روی می دهد، همکاری هنرمندان مختلف از سرزمین های گوناگون در کار ساختمان سازی است. در این دوره از معادن سیوند، مجدآباد، گیسکان، راه دار، ابالوردی، خورزنه و سرپنیران استفاده شده است. هدف از این پژوهش شناسایی انواع شیوه های استخراج و ابزار های بکار برده شده در معادن سنگ مورد استفاده در دوره هخامنشی و همچنین معرفی ابزار و مراحل چند گانه پردازش سنگ می باشد. برداشت از معادن به سه روش اصلی اهرم زدن، تقسیم کردن و کانال سازی تقسیم می شود که هر یک دارای زیر مجموعه های کوچک تر هستند. ابزار های مورد استفاده شامل اهرم(دیلم)، چکش های رتوش دو طرفه، اسکنه های مسطح در سایز بزرگ، چکش ها، انواع گوه های چوبی و فلزی و تیغه های فلزی(اره سنگ بری) می باشد. از ابتدای شروع برداشت بلوک های سنگی تا رسیدن به فرجام کار، شش مرحله پردازش صورت می گیرد که در هر بخش هنرمند سنگ تراش با نزدیک شدن به مراحل انتهایی از ابزار هایی با دقت و ظرافت بیشتر بهره می گیرد. ابزار های پرداخت نیز شامل قلم ها، شانه های سنگ تراشی، اسکنه های منحنی در انواع سایز از درشت تا ظریف، چکش های روتوش دندانه دار، چکش چوبی و ساینده هایی مانند سنگ دوار، ماسه، سرب و پوست کوسه می باشد. در پایان به مطالعه تاثیراتی که ملل دیگر در زمینه استخراج، آماده سازی، پردازش سنگ بر معماری سنگی هخامنشی می گذارند پرداخته شده است. در انتها باید اشاره کرد که با وجود غنای منابع سنگی در سرزمین ایران، به علل مختلفی از جمله سازگاری بیشتر خشت و آجر با محیط جغرافیایی، معماری سنگ تراشیده در دوره های بعد از هخامنشی عمومیت چندانی نیافت.
