مجموعه آثار معماری دست کند زیرزمینی ارزانفود در 30 کیلومتری جنوب شرق شهر همدان )مرکز استان( و به فاصله 2 کیلومتری جنوب روستایی به همین نام واقع است. در این مجموعه بیش از 70 فضای دست کند شامل اتاق ها و سالن های مرتبط با ی کدیگر وجود دارد ک ه در عمق های متغیر 3 تا 7 متری از سطح محوطه ایجاد گردیده است. در فضاهای مختلف این مجموعه عناصر معماری از جمله حلقه چاه ها، ک انال ها، مجاری آب و آبشخورمانند ها مرتبط با هم قابل مشاهده است. به همین دلیل سؤالات مطرح در این راستا عبارت اند از؛ منابع آبی چه نقشی در ایجاد فضاهای دست کند زیرزمینی و شکل گیری محوطه داشته است و چگونه می توان اهمیت این موضوع را با ماهیت کاربری مجموعه موردبررسی و تحلیل قرار داد؟ بر اساس عناصر و ساختار معماری مرتبط با آب در مجموعه آثار دست کند ارزانفود چگونه می توان مدیریت آب و پلان از پیش طراحی شده در این مجموعه را موردبررسی و تحلیل قرار داد؟ نتایج این تحقیق نشان می دهد وجود کی رودخانه دائمی )رودخانه ارزانفود( در مجاورت غربی مجموعه، عامل بسیار مهمی در راستای شکل گیری محوطه ارزانفود و ایجاد فضاهای دست کند این محوطه بوده است. همچنین ایجادکنندگان فضاهای این مجموعه با پلان طراحی شده و بهک ارگیری عناصر و اجزایی مانند میله چاه، ک انال ی ا ک وره، مجاری آب و حوضچه ک ه مرتبط با مدیریت آب هستند باعث شده اند تا دسترسی مستقیم و غیرمستقیم به آب در فضاهای زیرزمینی به آسانی امکا نپذیر گردد. از سوی دیگر نتایج بیانگر آن استک ه آب و نحوه استفاده و دسترسی به آن نقشک لیدی در موجودیت و ماهیت ک اربردی مجموعه داشته است و چنین سیستم آب رسانی به فضاهای دستک ند زیرزمینی، تأ یکدی بر پلان از پیش طراحی شده و مدیریت آب در دل بستر سنگی این مجموعه دارد.
