حوضه جنوبی دریاچه ارومیه به دلیل شرایط مساعد زیست محیطی(آب و هوا، خاک، آب، مرتع و راه های ارتباطی) از دوره پارینه سنگی به بعد مورد توجه گروه های مختلف انسانی قرار گرفته و شاهد حضور فرهنگ های پیش از تاریخ حاجی فیروز، دالما و پیسدلی و در عصر آهن شاهد شکل گیری نخستین پادشاهی به نسبه بزرگ هستیم که قبل از تشکیل دولت ماد ظهور پیدا کرده است. در چنین شرایطی طبیعی است که با محوطه های باستانی ارزشمندی مواجه باشیم. یکی از این محوطه ها تپه بزرگ حسنلو است که معرف استقراری از هزاره ششم ق.م تا دوره اسلامی است. مهمترین لایه های استقراری و کاوش شده این محوطه طبقات 5، 4 و 3 است که با دوره های سه گانه عصر آهن مطابقت داشته و تا حدود زیادی اساس گاهنگاری عصر آهن ایران را شکل می دهد. در جریان کاوش طبقه IVB این محوطه آثار و اشیاء فوق العاده ای کشف شد و اطلاعات علمی فراوانی عرضه داشت که در نوع در عصر آهن ایران بی نظیر است. علی رغم عدم انتشار بخش مهمی از نتایج اصلی کاوش این محوطه، تا کنون حدود 250 مقاله و ده ها کتاب در ارتباط با این محوطه منتشر شده و بیش از 10 رساله دکتری به انجام رسیده است( ). متاسفانه علی رغم استمرار طولانی فرهنگ یا حاکم نشین مستقر در این محوطه و غنای فوق العاده آثار به دست آمده، هویت تاریخی محوطه و پدیدآورندگان استقرار به دلیل فقدان مدارک مکتوب و روشنگر مشخص نشده است. در ابتدای مطالعات دایسون و تعداد دیگری از نویسندگان این محوطه را تختگاه یا یکی از مراکز مهم مانّایی تصور کردند( )، اما به این دلیل که دوره حیات اصلی پادشاهی مانّا مربوط به بعد از ویرانی حسنلو IVB در حدود 820 ق.م است و قلمرو اصلی آن نیز در مناطق جنوبی تر قرار داشته، نظریه فوق اعتبار خود را تا حدود زیادی از دست داد و نظریه جایگزین دیگری نیز مطرح و پی گیری نشد. این در حالی است که همزمان با حیات حسنلو IVB آشور و اورارتو در منطقه حضور پیدا کرده و در قالب گزارش های لشکرکشی و متون دیگر به ایالت های مختلف حاضر در منطقه اشاره کرده اند که بر اساس آن ها می توان به بازسازی جغرافیای تاریخی منطقه اقدام کرد و امکان مطابقت حسنلو IVB را با مرکز یکی از ایالت های مورد اشاره در این متون فراهم ساخت.
