کاظم ملازاده

حوزه ی جغرافیایی دشت درگز در استان خراسان به دلیل موقعیت خاص جغرافیای اش وضعیتی دارد که شناخت کم و کیف تطور فرهنگی آن در دوره اشکانی می تواند پاسخ گوی بسیاری از مسائل و پرسش های مطرح دربارۀ این دوره تاریک تاریخ ایران و این منطقه باشد و از طرفی می تواند ما را در درک بهتر تحولات فرهنگی شمال شرق ایران در دوره اشکانی یاری دهد. این پژوهش در قالب یک پروژۀ بازنگرانه در مطالعات میدانی دشت درگز به منظور روشن نمودن وضعیت فرهنگی منطقه در دوره اشکانی انجام پذیرفت؛ در این راستا بررسی دشت درگز در یک فصل انجام گرفت و در نتیجه تعداد 84 تپه و محوطه مربوط به دوره اشکانی شناسایی گردید. مسئلۀ اصلی در پژوهش حاضر مطالعه چگونگی پراکنش استقرارهای دوره اشکانی و نحوه ارتباط فضایی آنها با محیط بر اساس متغییرهای زیست محیطی است. مهم ترین فاکتورهای زیست محیطی در تبیین الگوهای استقراری محوطه ها، بر اساس شاخصه های محیطی چون ارتفاع، منابع آب، درجه شیب، مسیرهای ارتباطی، پوشش گیاهی و قابلیت کاربری اراضی و همچنین مشخصات محوطه ها و دوره بندی، با استفاده از سیستم(Gis) اطلاعات جغرافیایی مورد تحلیل قرار گرفت. چرا که امروزه(G.I.S.) یکی از ابزارهایی است که که با توصیف، طبقه بندی و تحلیل داده-های مکانی امکان مدیریت بالایی را برای این داده فراهم می کند و بهترین روش سنجش محوطه ها در بستر محیط به شمار می رود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که منطقه در دوره اشکانی شاهد رشد فزایندۀ جمعیت نسبت به دوره های قبل و بعد بوده است،جمعیت غالب منطقه یکجانشین و البته بخشی نیز کوچ رو بوده اند. به طور کلی الگوی های استقراری عمده ای شناسایی گردید؛ که عبارتند از: 1- روستاهای کوچک و بزرگ 2- یک مرکز شهری 3- استقرارهای کوچروی و فصلی 4- یک قلعه یا دژ و 5- دو گورستان