جلال سلطانی

قارچهای اندوفیت، قارچهایی هستندکه در بافتهای داخلیگیاهان زنده ساکن بوده، بدون اینکه باعث ایجاد هرگونه اثرات آشکار و منفی در میزبانهایشان شوند. این مطالعه به منظور جداسازی و شناسایی قارچ‌های اندوفیتی مستقر در برگ، ساقه، تنه و ریشه گیاه نارنگی (Citrus reticulata) و اثر این اندوفیت‌ها در تحمل به تنش خشکی در گیاه نارنگی انجام شد. برای انجام این‌کار، عمل نمونه-برداری به صورت فصلی در چهار منطقه جغرافیایی رشد نارنگی استان هرمزگان از جمله سیاهو، احمدی، سیخوران و رودان انجام شد. در مجموع، 702 جدایه قارچ از برگ، ساقه، تنه و ریشه درختان نارنگی جداسازی و به 26 مورفوتیپ متمایز تقسیم بندی شد. از توالی ناحیه ITS1-5.8S -ITS4 جهت شناسایی مولکولی و بررسی فیلوژنی قارچ‌های اندوفیت به دست آمده استفاده شد. Aureobasidium pullulans، Penicillium citrinum و Dothideomycetes sp. بیشترین جدایه بودند. تنه و برگ بالاترین و کمترین فراوانی کلونیزاسیون و غنای گونه‌های قارچ اندوفیتی را در تمام فصل نمونه‌گیری نشان دادند. نتایج نشان داد که فراوانی کلونیزاسیون اندوفیت ها در استان هرمزگان در پاییز بیشتر از بهار، زمستان و تابستان بود. شاخص های شانون-وینر (H) و سیمپسون با فصل نمونه-گیری و نوع بافت همبستگی معنی‌داری داشتند و حداکثر شاخص‌های شانون و سیمپسون (H '= 3.05 و D = 0.94) در نمونه های سیاهو یافت شد. به طور کلی، حداقل سه عامل توام با هم (فصل، محل و نوع بافت) نقش بارز در تعیین ترکیب اندوفیت قارچی گیاه نارنگی را دارند. به منظور بررسی اثر قارچ‌های اندوفیت در افزایش تحمل به خشکی در درختان نارنگی، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار اجرا شد. در این آزمایش اثر سه گونه قارچ اندوفیت Dothideomycetes sp، Aureobasidium pullulans ، Penicillium citrinumو کاربرد توام آن‌ها در چهار سطح رطوبتی (2، 4، 6 و 8 روز یک بار) بر تخفیف سمیت ناشی از تنش خشکی در نارنگی روی پایه بکرایی مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که تمام خصوصیات اندازه گیری شده تحت تاثیر سوء تنش خشکی قرار گرفتند. خصوصیات رشد گیاهان تلقیح شده، در مقایسه با گیاهان تلقیح نشده در تمام سطوح رطوبتی به طور معنی‌داری بالاتر بود. براساس تحلیل آماری، تنش خشکی به طور چشمگیری باعث کاهش کلروفیل، میزان کاروتنوئید وکلروفیل فلورسانس (Fv/Fm) شد. علاوه بر این، کلروفیل فلورسانس (Fv/Fm) در گیاهان تلقیح شده با قارچ اندوفیت نسبت به گیاهان شاهد تحت تنش خشکی بیشتر بود. تنش خشکی به طور معنی‌داری محتوای مالون‌دی آدهید(MDA)، پراکسید هیدروژن ) (H2O2 و یون سوپراکسید (O2) را افزایش داد و باعث ایجاد تنش اکسیداتیو به لیپیدها گردید. با این حال، این پارامترها به طور قابل توجهی در گیاهان تحت تنش تلقیح شده با قارچ‌های اندوفیت کاهش یافت. فعالیت‌های سوپراکسید دیسموتاز SOD، آسکوربات پراکسیداز (APX) و گلوتاتیون ردوکتاز (GR) و سطوح آسکوربات (ASA) و گلوتاتیون (GSH) در پاسخ به تنش خشکی و تلقیح اندوفیت افزایش یافت. تنش خشکی به طور معنی داری باعث کاهش فعالیت کاتالاز (CAT)، مونودی‌هیدروآسکوربات‌ردوکتاز (MDHAR) و دی هیدروآسکوربات ردوکتاز (DHAR) شد. قارچ‌های اندوفیت به طور قابل ملاحظه‌ای کاهش ناشی از تنش خشکی در فعالیت های CAT، MDHAR و DHAR را مهار و همچنین نسبت آسکوربات به دی هیدرو آسکوربات( (AsA/DHA و گلوتاتیون به گلوتاتیون دی‌سولفید (GSH/GSSG) را افزایش داد. به طور کلی، کلونیزاسیون با اندوفیت قارچی تحمل به خشکی را بهبود می‌بخشد و انباشت ROS را از طریق افزایش فعالیت آنزیم‌های آنتی اکسیدان و بهبود وضعیت آسکوربیت و گلوتاتیون کاهش می-دهد. همچنین میزان پرولین، پروتئین، آلفاتوکوفرول و هورمون‌های اکسین و جیبرلین تحت تاثیر تیمار قارچی افزایش یافت. در گیاهان تحت تنش، با افزایش دور آبیاری غلظت عناصر Mg ، P ، Ca و Fe کاهش یافته ولی میزان K،Mn و Zn افزایش یافت. با توجه به نتایج، یکی دیگر از دلایل اثرات محافظتی قارچ‌های اندوفیت می‌تواند به علت بهبود وضعیت تغذیه‌ای در گیاهان تحت تنش باشد. تلقیح با قارچ‌های اندوفیت در گیاهان تحت تنش باعث شد تظاهر ژن PIP1 و PIP2 نسبت به شاهد در همان سطح آبیاری کاهش یابد. بنابراین میتوان بر اساس نتایج حاصله چنین نتیجه گرفت که قارچ های اندوفیت توانایی تعدیل تنش کمبود آب را دارد، به طوری که با اعمال تیمار اندوفیت گیاهان تا حدی از شرایط تنش خارج شده و تظاهر ژن PIP1 و PIP2 را کاهش داده‌اند.