جواد حمزه ئی

سابقه و هدف: کشت مخلوط ذرت و شنبلیله به‌عنوان یکی از کشت‌های تابستانه، با توجه به افزایش کارایی استفاده از منابع از اهمیت بسیاری برخوردار است. از این رو، هدف پژوهش حاضر، بررسی تأثیر کاربرد تلفیقی کودهای دامی، بیوچار و شیمیایی بر رشد، صفات مرتبط با فتوسنتز و عملکرد کشت مخلوط ذرت و شنبلیله بود. مواد و روش‌ها: آزمایش به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی در سال‌های زراعی 1398 و 1399 در مرکز تحقیقات کشاورزی شهرستان مهران واقع در استان ایلام اجرا شد. الگوهای مختلف کشت در چهار سطح (کشت خالص ذرت، کشت خالص شنبلیله، کشت‌ مخلوط یک ردیف ذرت: دو ردیف شنبلیله، کشت‌ مخلوط سه ردیف ذرت: شش ردیف شنبلیله) و کاربرد کود در شش سطح (عدم مصرف کود (شاهد)، کود دامی، بیوچار، NPK توصیه شده، 50 درصد NPK + 50 درصد کود دامی، 50 درصد NPK + 50 درصد بیوچار) فاکتورهای آزمایشی بودند. صفات مورد مطالعه شامل تعداد ردیف دانه در بلال، تعداد دانه در ردیف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک ذرت و تعداد غلاف در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک شنبلیله بودند. جهت ارزیابی سودمندی کشت مخلوط نسبت به کشت خالص از شاخص‌های محصول نسبی، نسبت معادل سطح زیر کشت و زمان و کارایی استفاده از زمین محاسبه شد. تجزیه واریانس مرکب داده‌ها توسط نرم افزار آماری SAS صورت گرفت. مقایسه میانگین‌ها با استفاده از آزمون LSD در سطح آماری پنج درصد توسط نرم افزار SAS انجام شد. رسم نمودارها نیز توسط نرم افزار Excel 2013 انجام شد. یافته‌ها: اثرات اصلی و متقابل کود و کشت مخلوط بر عملکرد دانه و بیولوژیک، سرعت تعرق، غلظت دی اکسید کربن زیر روزنه و سرعت فتوسنتز خالص ذرت و شنبلیله در سطح احتمال یک درصد معنی‌دار شد. با اینکه کشت مخلوط سبب کاهش عملکرد و صفات فیزیولوژیکی گیاهان زراعی گردید ولی کاربرد کودهای بیوچار و کود دامی به جز غلظت دی اکسید کربن زیر روزنه موجب بهبود صفات زراعی و فیزیولوژیکی شد. بیشترین عملکرد دانه ذرت و شنبلیله (به‌ترتیب 914 و 7/81 گرم در مترمربع) از کشت خالص آن‌ها و به‌ترتیب با کاربرد کود دامی و بیوچار به‌دست آمد. در بین تیمارهای کشت مخلوط، بیشترین عملکرد دانه ذرت و شنبلیله (به‌ترتیب 506 و 1/58 گرم در مترمربع) به‌ترتیب از کشت مخلوط یک ردیف ذرت: دو ردیف شنبلیله با کاربرد کود شیمیایی و کشت مخلوط سه ردیف ذرت: شش ردیف شنبلیله با کاربرد بیوچار حاصل شد. شاخص‌های محصول نسبی و کارایی استفاده از زمین سودمندی کشت مخلوط ذرت با شنبلیله را تأیید کردند. نتیجه‌گیری: نتایج آزمایش نشان داد که کشت مخلوط یک ردیف ذرت: دو ردیف شنبلیله و کاربرد 50 درصد کود شیمیایی به همراه 50 درصد کود دامی موجب بهبود مجموع عملکرد گردید و بیشترین میزان شاخص‌های محصول نسبی و کارایی استفاده از زمین را داشت. از این رو این الگوی کشت ضمن بهبود کارایی استفاده از منابع و کاهش مصرف کود شیمیایی، قابل توصیه به کشاورزان است.