تولید علوفه و قرار گرفتن بخش عمده ای از اراضی قابل کشت کشور در دیم زارها، ضرورت بهره گیری از گیاهی نظیر ماشک در شرایط دیم را به خوبی نشان می دهد. به منظور ارزیابی اثر تاریخ کاشت بر عملکرد و کیفیت علوفه برخی اکوتیپ های ماشک گل خوشه ای در شرایط دیم و آبی، آزمایشی در سال زراعی 97-1396 در مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی بروجرد اجرا شد. آزمایش به صورت فاکتوریل اسپلیت پلات در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. تاریخ های کشت )20 آبان 96، 20 دی 96 و 20 اسفند 96) به همراه دو رژیم آبیاری (آبیاری و دیم) به صورت فاکتوریل در کرت های اصلی و اکوتیپ های بروجرد، الشتر، ازنا، زنجان و تبریز در کرت های فرعی قرار گرفتند. صفات ارتفاع بوته، وزن ریشه، عملکرد علوفه تر و علوفه خشک، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، درصد پروتئین، میزان پرولین، درصد ماده خشک قابل هضم، درصد قندهای محلول در آب، درصد الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدی، درصد خاکستر و درصد فیبر اندازه گیری و ارزیابی شد. نتایج نشان داد اثر متقابل تاریخ کاشت، آبیاری و اکوتیپ برای تمامی صفات به جز ارتفاع بوته، عملکرد علوفه تر و درصد الیاف نامحلول در شوینده خنثی و اسیدی و قابلیت هضم ماده خشک معنی دار شد. بیشترین عملکرد دانه در اکوتیپ ازنا و تاریخ کاشت 20 آبان در شرایط آبی و کمترین مقدار در همین اکوتیپ و تاریخ کاشت 20 اسفند و شرایط دیم مشاهده گردید. میزان پرولین آزاد در شرایط دیم نسبت به آبیاری افزایش یافت و اکوتیپ تبریز در شرایط دیم و تاریخ کاشت 20 آبان ماه بالاترین پرولین را نشان داد و میزان آن در تیمارهایی که بیشترین میزان پروتئین خام را داشتند، بیشتر از سایر تیمارها بود. درصد قندهای محلول در آب در اکوتیپ های زنجان و ازنا به ترتیب بیشترین و کمترین میزان را داشت، علاوه بر این، اکوتیپ ازنا کمترین مقدار فیبر خام را به خود اختصاص داد. درصد الیاف نامحلول در شوینده اسیدی و خنثی در اکوتیپ بروجرد عدد بالاتری نسبت به دیگر اکوتیپ ها نشان داد. از طرفی، ارزیابی تحمل به تنش بر اساس شاخص های تحمل به تنش TOL، MP، STI، GMP و SSI نشان داد اکوتیپ بروجرد به عنوان متحمل ترین و زنجان حساس ترین اکوتیپ به تنش خشکی می باشند.
