جواد حمزه ئی

چکیده: کشت مخلوط دانه های روغنی با گیاهان خانواده بقولات یک مدیریت پایدار در جهت افزایش کمیت و کیفیت محصول تولیدی، ترسیب کربن در خاک و افزایش کارایی استفاده از زمین و منابع طبیعی است. به همین منظور در آزمایش حاضر، کشت مخلوط دو و سه گونه ای بزرک، سویا و کنجد از نظر شاخص سطح برگ، سرعت رشد محصول، تنوع، تولید خالص اولیه، ترسیب کربن در خاک، عملکرد، شاخص های سودمندی و کارایی استفاده از منابع مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش به صورت بلوک های کامل تصادفی با 3 تکرار انجام گرفت. کشت مخلوط بزرک:سویا با نسبت 4:3، کشت مخلوط کنجد:سویا با نسبت 4:3، کشت مخلوط بزرک:کنجد با نسبت 3:3، کشت مخلوط بزرک:سویا:کنجد با نسبت 3:4:3، کشت مخلوط بزرک:سویا:کنجد:سویا با نسبت 4:3:4:3، کشت مخلوط افزایشی 20 درصد سویا با بزرک، کشت مخلوط افزایشی 20 درصد سویا با کنجد و کشت خالص هر سه گونه تیمارهای آزمایشی بودند. اثر الگوی کشت بر صفات فیزیولوژیک، زراعی، کیفی و شاخص سبزینگی (عدد اسپاد) هر سه گونه معنی دار شد. بیشترین میزان شاخص های فیزیولوژیک و عملکردهای دانه و بیولوژیک، روغن و پروتئین سویا از کشت خالص آن به دست آمد. درحالیکه، بیشترین تعداد غلاف در بوته و وزن هزار دانه سویا به کشت های مخلوط جایگزینی تعلق گرفت. کمترین عملکردهای سویا نیز به کشت های مخلوط افزایشی تعلق گرفت. عملکردهای دانه، بیولوژیک، روغن و پروتئین کنجد و بزرک در تیمارهای کشت خالص و کشت مخلوط افزایشی (بدون اختلاف معنی دار) در بالاترین سطح قرار داشت. بیشترین مقادیر شاخص های تنوع به کشت مخلوط سه گونه ای بزرک:سویا:کنجد تعلق گرفت. ماکزیمم عملکرد کل کانوپی نیز از کشت مخلوط نواری بزرک:سویا:کنجد:سویا با نسبت 4:3:4:3 حاصل شد. بیشترین تولید خالص اولیه اندام های هوایی، زیرزمینی و کل (به ترتیب 60/604، 71/248 و 31/835 گرم کربن بر متر مربع در سال ) از تیمار کشت مخلوط افزایشی 20 درصد سویا با کنجد به دست آمد. همچنین، کشت مخلوط بزرک:سویا:کنجد و کشت مخلوط افزایشی 20 درصد سویا با کنجد از نظر صفات کارایی مصرف آب، نیتروژن، فسفر و پتاس نسبت به کشت خالص کنجد و بزرک برتری معنی داری داشتند. در کل، با عنایت به بیشترین مقادیر شاخص های سودمندی کشت مخلوط، می توان کشت مخلوط بزرک:سویا:کنجد را به عنوان تیمار برتر معرفی کرد.