سعدی، نویسنده و شاعر سده هفتم، گرچه در زمره حقوق دانان جای نمی گیرد و از اساس حوزه فعالیت او به گونه ای نبوده که در ارتباط با جرم و جرم شناسی سخن بگوید و در مسائل حقوقی و قضایی ورود پیدا کند، با وجود این، اظهارنظرهای پراکنده وی در زمینه جرم و گناه، بعضاً با دیدگاه های نو که امروزه به عنوان جرم شناسی مطرح می شوند، سازگاری داشته و در خور بررسی است. شاید بتوان دلیل چنین شباهتی را آن دانست که این علوم درباره نوع «انسان» سخن می گویند و سعدی نیز، به عنوان یکی از ادیبان مطرح در حوزه انسان شناسی، مباحث دامنه داری پیرامون زندگی جمعی و شیوه های برخورد با اقشار مختلف جامعه را ارائه کرده است. بنابراین، مواردی چون تناسب کیفر با جرم، قطعیت و حتمیت مجازات، پیش گیری، حالت خطرناک، برچسب زنی و معاشرت های ترجیحی که کارکرد جرم شناختی دارند، در آثار سعدی به فراوانی نمایان است. نوشتار حاضر آهنگ آن را دارد با تبیین این هم سانی ها، بارقه ها و جلوه هایی از جرم شناسی کلاسیک، اثباتی و جامعه-شناسی جنایی را در گلستان و بوستان سعدی شناسایی و ارتباط آن ها را با آموزه های جرم شناسان و جامعه شناسان بررسی نماید؛ و افزون براین، با توجه به اینکه برخی اندیشه ها در تقابل با یکدیگر قرار داشته و در گفتار سعدی نیز هویدا هستند، چنین موضوعی را تناقض نپنداشته و به عمل گرایی او مرتبط نماید.
